I. H. Hamdamov, S. A. Abilova hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

4. M o‘tadil dasht zonasi. 
D a sh t deb, kserofit xarak terd a b o ‘lgan 
o ‘tsim on o ‘sim liklardan tashkil top gan zich o 'tlo q larg a aytiladi.
D asht zonaning qishi sovuq, yozi quruq b o ‘ladi. Iqlim sharoiti turlicha. 
Yillik o 'rta c h a harorat 2 ,0 - 7 ,5 °C, janubiy rayonlarda esa 10 °C gacha 
boradi. H a v o n in g o ‘rtac h a nisbiy nam ligi 56—67 % ni tashkil qiladi. 
Yog‘inning yillik m iqdori 2 5 0 -5 0 0 m m b o ‘Iib, sh u n d an yoz oylarida 160— 
180 m m yog‘adi. D asht zonasining tu p ro g ‘i q o ratupro q. D asht zonasida 
o ‘sim lik tu rlari bo sh q a tabiiy zonalarga n isb atan ju d a k o ‘p uchraydi. 
M asalan, Shim oliy dasht zonasining b a ’zi b ir joylarida 1 m kv d a 80 ga 
yaqin o ‘simlik turlari o ‘sadi. Bu zon ada buta o ‘sim liklaridan dasht olvolisi, 
chala b u ta o ‘sim liklaridan bogorot o ‘ti, izen, astrogalning b a ’zi turlari, 
ikki va ko ‘p yillik o ‘t - o ‘sim lik turlaridan beda, kolokolchiklar, nezabud- 
kalar, n o ‘xat, burchak qoqi, zubturum , shalfey, b o ‘ta k o ‘zning b a ’zi turlari, 
k o ‘zi quloq, karm ek, giatsint, lola, boychechak, shafran va shu kabi 
boshqa xil o'sim liklar o ‘sadi.
5. Cho‘l zonasi. 
Bu zonaning iqlimi keskin kontin en tal, sutkalik va 
yillik h aro ratlar ju d a o ‘zgarib turadi. Yozda harorat 50°C gacha yetishi 
m um kin, qishda esa sovuq, Jan u b d a — 30°C, shim olda — 40°C ga yetadi. 
Havoning o ‘rtacha nam ligi 52—61 % ni tashkil etadi. Yoz oylarida esa u 15 
- 3 0 % gacha tushadi. Yillik yog‘inning m iqdori 8 0 -2 0 0 m m dir. C h o 'ld a
o'sim liklar u n ch a ko ‘p o ‘smaydi. E .P.K orovinning hisobicha, bu zonada 
ham m asi b o ‘lib 1600 ga yaqin o ‘sim lik turlari o ‘sadi.
GD tuproqli 
cho'llarda chala buta o'sim liklaridan shuvoq, partek, efem er 
va efem eroidlardan q o ‘ng‘irbosh, yaltirbosh, zizifora (kiyik o ‘ti), qashqar 
y o ‘n g ‘ichqa, lolaqizg‘aldoqlar, k o ‘p yillik m onokarpiklardan kovraklar 
o ‘sadi.
Gipsli 
(toshli) ch o ‘llarda U styurt, Karsakbay, B etbakdala, M angi qish­
loq, Q oraqum va Q izilqum m assivlarida joylashgan b o ‘lib, u yerlarda sh u­
voq, ju zg ‘u n , qizilcha, rang, ilak, q o ‘ng‘irbosh va boshqalar o ‘sadi.
Sho‘rxok 
c h o 'lla r M arkaziy Osiyoning anchagina qism ini egallagan 
bo 'lib, ular asosan sh o ‘r, sizot suvlari yuza turgan pastqam yerlarda ta r­
qalgan. U yerlarda galofitlar, jum ladan, saksovul, tam ariks (yulgun), er- 
m o n shuvoq, xarid an d o n , baliq k o ‘z, seta, d a n a sh o ‘r kabi sh o 'ra k lar 
o ‘sadi.
Qumli 
ch o ‘llar Markaziy Osiyoning Qizilqum va Q oraqum massivlarini 
Surxondaryo viloyatidagi katta qumni, Markaziy Faig‘onadagi kichikroq qumli
112

---

c h o ‘l maydonlarini o 'z ichiga oladi. Bu yerda psammafitlar o ‘sib, ulaiga oq 
va qora saksovul, quyon suyak, juzg'un, cherkez, qizilcha, singrenlar, shu- 
voqlar, qo‘ng‘irboshlar, silenlar, ilaklar kiradi.