I. H. Hamdamov, S. A. Abilova hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

Zamburug‘lar. 
Zamburug‘lar yer yuzasida keng tarqalgan geterotrof 
oziqlanuvchi, hujayra po‘sti yaxshi rivojlangan organizmlar bo ‘lib, ular­
ning hozirgi kunda 100 000 dan ortiq turi mavjud, turli xil ekologik 
sharoitlarda: suvda, havoda, tuproqda, o'simlik va hayvon organizmlarida 
ham uchraydi. Zam burug‘laming rivojlanishi uchun optimal harorat 20— 
26 %. Zam burug'lar suv o'tlari bilan simbioz hayot kechirib, lishaynik- 
lami hosil qiladilar. Ularning yuqori o'simliklar ildizlarida ham simbioz 
hayot kechirib mikorizani hosil qiladilar. 80 % dan ortiq yuqori o'simliklar 
ildizida mikoriza bo'ladi. Zam burug'lar bir hujayrali (tuban zamburug'lar) 
va ko'p hujayralarga (yuqori zamburug'lar) bo'linadi. Zam burug'lar 6 ta 
sinfga bo'linadi:
a) xitridiomitsetlar yoki arximitsetlar; b) omitsetlar; d)zigomitsetlar;
e) askomitsetlar; f) bazidiyamitsetlar; g) takomillashmagan zamburug'lar. 
Zam burug'lar o'simlik va hayvonlarda parazit kasalliklaridan fitoftora, 
oidium, un shudring, qorakuya, zang kasalliklari, vilt fuzarlarini keltirib 
chiqaradi.
Zam burug'larning xalq xo'jaligi va tabiatda foydali tomoni ham bor,
80

---

atrofdagi zamburug'lar yordamida organik moddalar parchalanib mineral 
moddalarga aylanadi, va ular bakteriyalar bilan birgalikda tabiatda biologik 
modda almashinish jarayonida ishtirok etadi. Zam burug'lardan tabiatda 
turli xil antibiotiklar ham olinadi.
Lishayniklar (Lichenophyta). 
Yashil suvo‘tlari, yoki sionobakteriyalar 
ham da azotobakteriyalarning zam burug'lar bilan simbiozi natijasida hosil 
bo'lgan murakkab oiganizmlardir. Bunda zamburug' sporalari suv va mineral 
moddalami qabul qilib tursa, suvo'tlari fotosintez jarayonini amalga oshira­
di, azotobakteriyalar esa atmosferadagi azotni o'zlashtiradilar. Lishaynik­
lar turli xil geografik sharoitda uchraydi. U lar vegetativ, jinsiy va jinssiz 
yo'llar bilan ko'payib turadi.
Lishayniklaming ahamiyati katta, ya’ni ular havo tozaligini ko'rsatib 
turuvchi indikatorlardir. Shimoliy rayonlarda bug'ular uchun asosiy yem- 
xashak o'simligi bo'lib, ulardan parfyumeriya va farmatseftika sanoatida 
ham foydalaniladi. Lishayniklaming taxminiy yoshi 400 mln. yildir.