I. H. Hamdamov, S. A. Abilova hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

Biologik resurslar. 
O'simlik, tuproq va hayvon resurslari biologik mah- 
suldorlikni hosil qiladi. Hisoblatga ko'ra, planetamizdagi tirik organizm­
larning biomassasi 2,423xl012 tonna bo'lib, shulardan 2,42xlOu tonnasi 
quruqlik biomassa miqdoriga va 0,003x1012 tonnasi suv biomassasiga to'g'ri 
keladi. Yer yuzi biomassasining uchdan bir qismini bir hujayra^organizm ­
lar, bakteriyalar va sodda hayvonlar tashkil etadi. Tirik organizmlar tarkibida 
6 5 -7 0 % kislorod, 10 % vodorod bo'lib, qolgan 60 element 2 0-25 % ni 
egallaydi. Bizga m a’lumki, O 'zbekiston hududining 80 
%
idan ortiq qis­
mini cho'l va adir mintaqalari egallaydi. C ho'l zonasining o'simlik resurslari 
turli xil bo'lib, u 1600 ga yaqin tum i o'z ichiga oladi. Markaziy Osiyo 
cho'l mintaqasidagi biomassaning umumiy zahirasi 50—60 ts/ga ni tashkil 
etadi, qorasaksovulzorlarda yog'ingarchilik ko'p bo'lgan yillari har yili 
lOts gacha biomassa hosil bo'ladi.
Yem-xashak zahiralari cho'l mintaqasi tiplariga qarab o'zgarib turadi. 
Shimoliy tog'oldi Qizilqum yaylovlari hosildorligi boshqa yaylovlarga nis­
batan yuqori bo'ladi.
VI BOB. ORGANIK DUNYONING BIRLIGI VA
XILMA—XILLIGI
Yer yuzida turli-tum an organizmlar tarqalgan bo'lib, ular tuzilishi, 
xarakteri ham da hayot kechirishiga ko 'ra ikki guruhga: hayvonlar va 
o'simliklarga bo'linadi. Hozirgi kunda uchraydigan barcha tirik organizm­
larning umumiy miqdori 2 million turga teng bo'lib, shundan 1,5 millioni 
hayvonlatga va 500 mingi esa o'simliklar dunyosiga to'g'ri keladi. Yer 
yuzida tarqalgan barcha hayvonlar lotincha umumiy nomi fauna (fauna — 
o 'rm o n la r va d alalarda yashaydigan hayvonlar q o 'riq c h isi-X u d o si 
m a’nosidan olingan), o'sim liklar esa flora (flora - gullar va bahor Xudo- 
si m a’nosidan olingan) deb ataladi.
Yer yuzida tarqalgan hayvon turlarining 93 % i quruqlikda, 7 %i suvda 
hayot kechiradi. Okeanlar yer yuzasining 70 % ini egallaganiga qaramay, 
yer biomassasining 0,13 % ini hosil qiladi. O'simliklar m a’lum bo'lgan 
organizm turlarining 21 % ni tashkil qiladi.
Hayvonlaming turlari barcha organizmlarning 70 % ini qamrab olganiga 
qaramay, ularning biosfera biomassasidagi hissasi 1 % dan kamroqdir. 
Hayvonlaming 96 %i umurtqasizlar va 4 %i esa umurtqalilardan iborat. 
Umurtqalilarning faqat 10 % gina sutemizuvchilarga to'g'ri keladi. XIX
72

---

asming oxirlarida viruslar deb ataladigan maxsus tirik organizmlar ham 
kashf etildi.
Taksonomikkategoriyalar: tur, avlod, oila, tartib (otryad), sinf, tip , 
bo‘lim, dunyo.
Sistematikada barcha tirik organizmlar muayyan bir tartibda o'xshash 
belgilari, oziqlanishi va kelib chiqishiga qarab turli guruhlarga ajratiladi. 
Sistematikada quyidagi sistematik birliklar mavjud: b o ‘lim — divisio, sinf
— classis, tartib — ordo, oila — familio, avlod — genus, tur — speuses. 
Zoologiyada bo'lim o'rnida tip* — tipos, tartib o ‘m ida qabila ishlatiladi. 
Shu kJassifikatsiyaga ko‘ra hozirgi zamon odamlari xordalilar tipiga (chor- 
date), um urtqalilar kenja tipiga (vertebrate), sutemizuvchilar sinfiga 
(mammalia), prim atlar otryadiga (primates), gominid oilasiga (homini- 
das), odam avlodiga (homo) kiradi. Odam (homo sopiens) aqlli odam 
deyiladi.