I боб. ЎЗбекистон республикасида қурилиш объектлари қийматини шартномавий-жорий нархда шакллантиришнинг назарий ва услубий

ОБЪЕКТЛАР НОМЛАРИ	Ускуна, мебел ва инвентарлар	Қурилиш материаллари ва конструкциялар и	Асосий иш ҳақи фонди, ижтимоий суғурта тўловлари билан бирга	Машина ва механизмлар экплотацияси	Вақтинчалик бино ва иншоотлар қурилишига	Пудратчининг харажатлари	Суғурта харажатлари
Жами
Минг .сўм	Минг .сўм	Минг .сўм	Минг .сўм	Минг .сўм	Минг .сўм	Минг .сўм	Минг .сўм
1	ЕР ИШЛАРИ 0,000	-	2,588	4 048,891	46 875,486	712,978	9739,293	196,414	61 575,648
1	РАЗДЕЛ КЖ НИЖЕ 0,00	-	191285,132	20488,603	13 181,785	3 149,377	43 020,584	867,602	271 993,082
1	РАЗДЕЛ КЖ ВЫШЕ 0,00	-	978390,601	186609,277	60 891,820	17 162,484	234 440,019	4 727,981	1 482 222,082
	ЛИФТ ШАХТАСИ	-	35 862,682	12118,261	4361,72	732,797	10010,032	201,874	63 287,366
	ТОМ	-	38 593,905	2 170,211	709,249	580,627	7931,383	159,953	50 145,329
2	БЎЛИМЛАР	-	1 051 023,362	317 144,114	13 504,953	19 343,414	264 231,588	5 328,792	1 670 576,222
3	ИСИТИШ ТИЗИМИ	227 962,978	177 339,853	34 926,345	1 602,999	2 994,169	40 900,431	1 554,326	487 281,101
4	ШАМОЛЛАТИШ ТИЗИМИ	-	57 324,359	15 148,793	137,026	1 016,542	13 885,999	280,041	87 792,761
5	ГАЗ ТАЪМИНОТИ	48 604,259	19 401,085	7 013,348	1 244,739	387,228	5 289,551	262,209	82 202,419
6	СУВ ТАЪМИНОТИ	28 179,120	72 316,102	37 670,945	1 262,395	1 557,492	21 275,388	519,237	162 780,678
7	ОҚАВА СУВ ТИЗИМИ	1 651,584	80 339,621	11 942,009	45,702	1 292,583	17 656,716	361,370	113 289,585
8	ЭЛЕКТР ЭНЕРГИЯ ТИЗИМИ	111098,538	139 515,298	66 537,925	6 179,338	2 971,256	40 587,440	1 174,047	368 063,841
9	КАМ ҚУВВАТЛИ ТОК ҚУРИЛМАЛАРИ	7 177,363	15 292,106	10 927,984	1 218,988	384,147	5 247,460	128,794	40 376,841
10	ТЕХНИК АСБОБ - УСКУНАЛАР(ЛИФТ)	212847,888	1 194,659	25310,388	6089,975	456,330	6233,485	806,825	252 939,549
	ИТОГО	637 521,73	2 857 881,351	752 057,093	157 306,175	52 741,425	720 449,368	16 569,463	5 194 526,604

34

1. Қурилиш объектининг смета қиймати таркибидаги қурилиш материалларига харажатлар.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2003 йил 6 майдаги ПФ- 3240 сонли Фармонида белгиланган вазифалар ижросини таъминлаш мақсадида 2003 йил 11 июнда Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 261-сонли “Марказлаштирилган капитал қўйилмалар ҳисобига рўёбга чиқарилаётган инвестиция лойиҳаларини амалга оширишдашартномавий жорий нархларга ўтиш тўғрисида”ги Қарори чиқарилиб, унга асосан Республикамиз қурилиш тармоғида ҳозирги кунга қадар амалда бўлган “Объектларни қуриш қийматини шартномавий жорий нархларда белгилаш тартиби тўғрисидаги Вақтинчалик низом”тасдиқланган.
Амалдаги услубий асослар мазкур Низом доирасида амалда бўлган харажатлар гуруҳларига бўлинган ҳолда ҳисоблаш методикасига асосланган.
Низомда келтирилганидек, қурилиш объектининг жорий нархлардаги қурилиш материаллари харажатлари и қуйидаги тенглама асосида ҳисобланади:

Спз=(Со+См+Сзп+Сэм)

Бунда:
Спз - қурилиш материаллари харажатлари ;
Со - ускуналар, мебеллар ва инвентарларга қилинган харажатлар;
См – қурилиш материаллари, буюмлари ва конструкциялари харажатлари;
Сзп – қурилишга сарфланадиган асосий иш ҳақи харажатлари, ягона ижтимоий суғурта тўловларини ҳисобга олган ҳолда;
Сэм - қурилиш машина ва механизмларидан фойдаланиш харажатларини ташкил этади.
Республикамизда объектлар қурилиши учун жорий нархларни асосланган ҳолда белгиланишини таъминлаш учун Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси ҳамда Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлиги 2003 йилнинг III чорагидан бошлаб "Давархитектқурилиш" қўмитасининг Нархларни шакллантириш минтақавий марказларига уларнинг сўровларига кўра минтақалар бўйича "қурилиш" тармоғида ўртача иш ҳақининг вужудга келган миқдорлари тўғрисида маълумотлар тақдим этиш хизматлари шакллантирилиши белгилаб қўйилган булиб у объект қурилишида жорий нархларга асосланган жиҳозлар, қурилиш материаллари, машина ва механизмлар ҳамда иш ҳақи фондини шакллантириш учун асос бўладига маълумотларни бўплаш тизими шакллантирилган.
Юқорида ўрганилган маълумотларга кўра 7 қаватли тураржой биноси қурилиши билан боғлиқ қурилиш материаллари харажатларининг умумий сўммаси 4457 510,773 минг сўмни ташкилэтиб асосан 5 гуруҳдаги харажатлардан ташкил этган.
Жадвалда келтирилган маълумотларни харажат турларига асосланиб таҳлил қилганимизда қурилшга сарфланадиган қурилиш материаллари харажатларининг асосий қисмини (64,11%) қурилиш материаллари, буюмлари ва конструкциялари хариди билан боғлиқ харажатлар ташкил этганлигини кўриш мумкин.

2.6-жадвал 7 қаватли тураржой биноси қурилиши сметасида қурилиш

материаллари харажатларининг таркибий таҳлили

Т.р.	Харажатлар номлари	Жами суммаси (минг сўмда)	Қурилиш материаллари харажатлари -нинг таркибидаги улуши (%да)
1	Ускуналар, мебеллар ва инвентарлар харажатлари	637 521,730	14,30
2	Қурилиш материаллари, буюмлари ва конструкциялари харажатлари	2 857 881,351	64,11
3	Асосий иш ҳақи харажатлари ягона ижтимоий суғурта тўлови билан ҳисобланган харажатлари	752 057,093	16,87
4	Қурилиш машина ва механизмларидан фойдаланиш харажатлари	157 306,175	3,53
5	Асосий ишлаб чиқаришга оид бошқа харажатлар	52 741,425	1,18
	Жами қурилиш материаллари харажатлари	4 457 510,773	100

2.3-диограмма

1. 
   Қурилиш объекти учун “Ускуналар, мебеллар ва инвентарлар харажатлари” харид қилиш ва ўрнатиш билан боғлиқ харажатларни таҳлил қилганимизда унинг миқдори қурилаётган бинонинг функционал вазифаси ва унининг лойиҳасида юқори технологияли ускуналарнинг қўлланилганлигига боғлиқ бўлади.
   

Бинога ўрнатиладиган ускуналар ва уларнинг параметрлари ишчи лойиҳаларда акс эттириб уларга лифт, тўк тақсимлаш подстанцияси, насос каби узоқ муддат хизмат қилувчи асосий фондларни келтириш мумкин. Ускунага қўйиладиган техник талаблар, унинг технологик характеристикаси, русуми, модели ва бошқа парпметрик кўрсаткичлари ишчи лойиҳада аниқ кўрсатилиши шарт.
Бинога ўрнатиладиган ускуналарни жорий нархлардаги қиймати Ўздавархқурилиш қўмитаси қошидаги Қурилишда иқтисодий ислоҳорлар ва баҳони шакллантириш маркази томонидан чоп этиладиган кварталлик каталоглардан ёки ишлаб чиқарувчи корхоналар спецификациясидан (буюртмачи ташкилот хати асосида) қўйилади.
Бинога ажратиладиган мебеллар ва инвентарлар ҳам бинонинг функционал вазифасини бажаришга хизмат қилади. Бинони жиҳозлаш лойиҳаси махсус эргономик мутахассислар томонидан лойиҳалаштирилади. Уларнинг қиймати ҳам Қурилишда иқтисодий ислоҳотлар ва баҳони шакллантириш маркази томонидан чоп этиладиган кварталлик каталоглардан ёки ишлаб чиқарувчи корхоналар спецификациясидан олиб қўйилади.

2. 
   Қурилиш материалларига ҳаражатлар объект қурилишининг сметаси таркибининг энг катта қисмини ташкил қилувчи компонентлардан биридир.
   

Қурилаётган бинога сарфланадиган қурилиш материаллари, буюмлари ва конструкциялари харажатлари локал ресурслар сметасидан
жамлаб олиш орқали шакллантириладиган русурслар рўйхатига асосланган ҳолда шакллантирилади.
Локал смета асосида шакллантирилган “Объект ресурслари сметаси”нинг таркиби объект қурилишининг мураккаблик даражасидан келиб чиқиб гуруҳларга ажратилади ва у асосан қуйидаги гуруҳлардан ташкил топади:

1. 
   Қурилишга сарфланадиган жами иш вақти фонди.
   
2. 
   Қурилиш машиналари ва механизмлари харажатлари.
   
3. 
   Қурилиш материаллари, буюмлари ва конструкциялари харажатлари.
   
4. 
   Ўрнатиладиган ускуналар ва жиҳозлар рўйхати.
   

Қурилиш материаллари, буюмлари ва конструкцияларининг жорий нархлардаги смета қийматини шакллантиришда ҳам Ўздавархқурилиш қўмитаси қошидаги Қурилишда иқтисодий ислоҳорлар ва баҳони шакллантириш маркази томонидан чоп этиладиган кварталлик каталогларга ёки ишлаб чиқарувчи корхоналар спецификацияга (буюртмачи ташкилот хати асосида) асосланилади.
Қурилиш материаллари, буюмлари ва конструкцияларининг харажати умумлашган ресурс ҳисоби асосида, ишлаб чиқазилаётган танлов ҳужжатлари таркибида ушбу ҳудудда шаклланган транспорт ва тайёрлов- омборларини ҳисобга олган ҳолда бир миқдорнинг ўртача нархини ишлатиб қуйидаги формула орқали топилади:
^{СМ = СМ}1 ^{+ СМ}2 ^{+ СМ}3 ^{+ … СМ}n^,

бунда:

СМ₁, СМ₂, СМ₃, СМ_n, - қурилиш материалларини ва конструкцияларини айрим турлари баҳоси.