I боб. ЎЗбекистон инсоният цивилизациясининг қадимги ўЧОҚларидан бири таянч сўз ва иборалар

Илк палеолит бундан 3-2,5 миллион йиллардан 100 мингинчи
йилларгача бўлган даврни ўз ичига олади. Археологлар илк палеолит
даврида тахминан 700-300 минг йиллар илгари бўлиб ўтган Шель¹ва
тахминан 300-100 минг йиллар илгари бўлиб ўтган Ашель² даври
бўлганлигини ҳам таъкидлайдилар.
Ўрта палеолит босқичи бундан 100-40 минг йиллар илгариги
даврдир. Археологияда бу давр Мустье³ маданияти ҳам деб юритилади.
Сўнгги палеолит босқичи милоддан тахминан 40-12 минг йиллар
илгариги даврдир.
Ибтидоий жамиятнинг иккинчи даври мезолит /юнонча «мезос» -
ўрта, «литос» - тош деган маънони билдиради/ - ўрта тош даври дейилади
ва у милоддан аввалги 12 мингинчи йиллардан 7 мингинчи йилларгача
давом этади.
Одамларнинг палеолит ва мезолит босқичларидаги термачилик
ва овчиликка асосланган турмуш тарзи табиатдаги тайёр нарсаларни
ўзлаштириш, истеъмол қилиш хўжалиги деб ҳам аталади.

Мезолит
даврида
тарихий
тараққиётнинг
нотекис

ривожланиш қонуни амал қила бошлайди. Негаки, сайёрамизнинг турли
минтақларидаги табиий иқлим шароити турлича бўлганлиги сабабли айни
бир вақтнинг ўзида яшаш учун қулай иқлим шароитлари мавжуд бўлган
ҳудудларда ривожланиш тезроқ, ноқулай ҳудудларда секинроқ борганлиги
кузатилади.
Учинчи давр Неолит /юнонча «неос» - янги, «литос» тош деган
маънони билдиради/-янги тош даври бўлиб, унга милоддан аввалги 6-4
мингинчи йиллар киради.
1 ХIX асрнинг 60-йилларида француз археологи Г.Мортилье томонидан Франциянинг Шель шаҳри
яқинидан топилган археологик маданиятнинг номи.
2 Франциянинг Амьен шаҳри яқинидаги Сент-Ашелдан топилган маданиятнинг номи.
3 Г. Мортилье томонидан Франциянинг жануби-ғарби (Дордонь департаменти) даги Ле-Мустье ғоридан
топилган маданиятнинг номи.

24

Неолит даври одамларнинг деҳқончилик, чорвачилик ва
ҳунармандчилик орқали истеъмол қилинадиган маҳсулотларни ўзлари
яратишга асосланган турмуш тарзи ишлаб чиқариш хўжалиги
шаклланган босқич деб ҳам аталади.
Тўртинчи давр энеолит, яъни мисдан қуроллар ясаш ўзлаштирилгани
учун тош-мис даври дейилади, у милоддан аввалги 4 мингинчи йилларда
юз беради.
Бешинчи давр бронза, яъни мис ва қалай қотишмасидан меҳнат
қуроллари ясаш ўзлаштирилган давр бўлиб, милоддан аввалги 3-2
мингинчи йилларни ўз ичига олади.
Милоддан аввалги бир мингинчи йиллар бошларида темирдан турли
қуроллар ва асбоб-ускуналар ясашнинг ўзлатирилиши натижасида темир
асри бошланади.
Ибтидоий жамият даврларининг хронологик йиллари тахминан

белгиланган бўлиб, маълум бир давр айрим минтақада
олдинроқ,

бошқасида кейинроқ бошланиши ва тугалланиши мумкин, албатта.
Тарихий тадқиқодлар кишилик жамиятининг неолит ва ундан
кейинги даврларга ўтиши замон нуқтаи назардан сайёрамизнинг турли
минтақаларида ҳар хил вақтларда содир бўлиб, кейинги давр
олдингиларидан қисқароқ бўлиб борганлигидан гувоҳлик беради. Бу
жараённи замон ва маконда тарихий ривожланиш суръатларининг