I боб. ЎЗбекистон инсоният цивилизациясининг қадимги ўЧОҚларидан бири таянч сўз ва иборалар

Дастлабки
қуроллари. Улар қўл чўқмори ҳам дейилади.

меҳнат
 Дарахт
шохларидан
тайёрланган
ер

қуроллари
ковлайдиган таёқ.
 Ҳайвонларни зарб билан урувчи сўйил.

Илк палеолит даврида одамлар тўда-тўда бўлиб асосан ғорларда

яшаганлар, табиатдаги тайёр нарсаларни-дарахтларнинг меваларини,
ўсимлик илдизларини ковлаб еб тирикчилик қилганлар. Улар биргалашиб
йирик ҳайвонларни овлаб, ушлаб еганлар, шунингдек, майда
жониворларни, уларнинг тухумларини ҳам истеъмол қилганлар.
Шундай қилиб, қадимги одамларнинг машғулотлари териб озуқа
топиш, ҳайвонларни овлаш, тош қуроллари ясаш ва уларни

1 Исломов У.И., Крахмаль К.А. Ранний палеолит Узбекистана: проблемы и перспективы// Проблемы

каменного века Средней и Центральной Азии. Новосибирск: СО РАН, 2002. стр. 108-113.

26

мукаммаллаштиришдан иборат бўлган. Мана шундай меҳнат жараёнида
одамларнинг ўзлари ҳам ўзгариб, такомиллашиб борган.
Мамлакатимиз ҳудудида ўрта палеолит ёки мустье даври, аввало,
одамлар қиёфасининг ўзгариши, неандерталларнинг¹ вужудга келиши
билан фарқланади. Уларнинг пешонаси ва жағ тишлари бўртиб чиқмаган,
мияси каттароқ бўлган, тик юраолган. Сурхондарё вилоятининг Бойсун
тоғидаги Тешиктош ғори ўрта палеолитга хос неандертал туридаги
одамларнинг манзилгоҳи эканлигидан далолат беради. Ғордан 8-9 яшар
боланинг қабри, калла суяги, одам суякларининг қолдиқлари, улар овлаб
тирикчилик қилган ҳайвон суяклари, тошдан ясалган ўчоқ, кул қатламлари,
ҳайвон ва қушларнинг суяклари топилган.
Ўрта палеолит одамларининг манзилгоҳлари Тешиктош яқинидаги
Амир Темур ғоридан, Самарқанд вилоятининг Омонқўтон, Қўтирбулоқ,
Зирабулоқ, Тошкент вилоятининг Хўжакент, Обираҳмат, Фарғона
водийсининг Қайрағоч қишлоғидаги Боқирғон дараси, Палмон қишлоғи
яқинидаги Хўжахайр сойи, Бухоро вилоятининг Қизил Нура, Навоий
вилоятининг Учтут деб аталган тоғ ён бағирларидаги ўнғур ва булоқ
ёқаларидан топилди ва ўрганилди. Ўрта Осиёда бу даврга мансуб 50 дан
ортиқ манзилгоҳ топилган. Бу манзилгоҳлардан турли хил тош қуроллари,
ҳайвон шохлари ва суяклари топилган. Одамларнинг меҳнат қуроллари
ясаш учун қулай, қаттиқроқ ва тез парчаланадиган чақмоқ тошларни
Навоий вилоятидаги Ижонт ва Учтутда, Фарғонадан 40 км узоқроқдаги
Қапчиғойдаги тош конларидан топганлиги, тошга ишлов бериш
устахоналаридан фойдаланганлиги аниқланган. Чақмоқ тошдан ўткир
қиррали пичоқлар, қўл чопқичи, қирадиган куракча, тешадиган бигиз ва
бошқа қуроллар ясалган.
Дастлабки одамлар ҳайвонлар каби осмонда содир бўладиган
момоқолдироқ ва чақмоқ зарбидан, вулқон отилганда пайдо бўладиган олов
лавасидан, даҳшатли ёнғиндан қўрқар эди, кейинчалик ундан фойдалана
бошлайдилар, оловни ўчирмаслик учун навбатчилик қилиб, оловга шох-
шабба ташлаб туришган.
Ўрта палеолит даври одамлари ишқалаш орқали оловни кашф