I. Bob xalqaro iqtisodiy alaoqalarning shakllanishi Xalqaro iqtisodiy huquq tushunchasi

1.4.Xalqaro iqtisodiy huquqda javobgarlik.

Davlat xususiy shaxslarning hamda transmilliy kompaniyalarning iqtisodiy faoliyati uchun javobgar hisoblanmaydi. Shuningdek, bunday kompaniyalar ham mustaqil yuridik shaxs sifatida o`zi mansub davlatning harakatlari uchun javobgar emas.

Yadro energiyasi, kosmosdagi faoliyat, kimyoviy moddalar bilan bog`liq bo`lgan va “xatarli” deb hisoblangan ishlab chiqarish tufayli ba'zi hollarda yuzaga keladigan vaziyatga ko`ra, muayyan davlat ushbu ishlab chiqarishdan foyd aolsa, shu davlatning bunday faoliyati g`ayrihuquqiy emasligiga qaramay, boshqa davlatlarga undan ziyon yetadi. Keyingi yillarda shu kabi holatlarda davlatlarning fuqarolik-huquqiy javobgarligini belgilaydigan bir qator hujjatlar qabul qilindi.

Bir qancha tankerlar avariyaga uchragandan so`ng, 1969 yilda Dengizni nef't bilan ifloslantirishdan yetkazilgan ziyon uchun fuqarolik javobgarligi to`g`risidagi konvetsiya qabul qilindi. Yadroviy ishlab chiqarishdan ziyon yetkazilgan hollari uchun davlat davlatlar zimmasiga anchagina javobgarlik yuklanganligini Yadroviy kemalar operatolrlarining javobgarligi to`g`risidagi 1962 yil konventsiyasi misolida ko`rish mumkin.

Xalqaro shartnomalar va davlatlar milliy qonunchiligida ko`rib chiqilayotgan holatlar bo`yicha javobgarlikdan ozod qilish imkoniyatlari ham ko`zda tutilgan. Halqaro shartnomalardagi ozod qilish uchun asos, odatda, milliy qonunchilikda ko`zda tutilgan qoidalarning o`zidan iborat bo`ladi. Bunday xalqaro shartnomalarda kompensmatsiyalar chegarasi belgilab qo`yilganligi ularning muhim jihati hisoblanadi.

5.Xalqaro savdo huquqi.

Asrlar davomida savdo aloqalari xalqaro iqtisodiy munosabatlarning amalda bo`lgan yakkayu yagona turi hisoblangan.

Xalqaro savdo munosabatlariga iqtisodiy munosabatlar kabi davlatlarning iqtisodiy va siyosi o`ziga xosligi, shuningdek, ularning o`zaro munosabatlari bilan belgilanadigan xilma-xillik xosdir. Savdo aloqalarini tartibga solishda ikki tomonlama bitimlarning birlamchi ahamiyat kasb etishi ham shu bilan izohlanadi. Ko`ptomonlama xalqaro hujjatlarda bunday bitimlarning ahamiyatiga e'tibor qaratiladi va ulardan foydalanish tavsiya etiladi.

GATT-Jahon savdo tashkiloti.1947 yili xalqaro savdo sohasidagi asosiy hujjat- Ta'riflar va savdo to`g`risidagi bosh bitim-GATT qabul qilingan.

Ushbu bitim savdoni ko`ptomonlama tartibga solishning va shu bilan bir qatorda, xalqaro savdo huquqining asoslarini tashkil etadi.

1964 yili BMT Bosh Assamdleyasi rivojlanayotgan mamlakatlar manfaatlarini ko`zlovchi mustaqil organ –BMTning savdo va taraqqiyot bo`yicha konferentsiyasini (YunKTAD) ta'sis etdi. U davlatlarning tranzit savdosi to`g`risida konventsiya, xom ashyo mahsulotlari savdosi bo`yicha bitimlar, savdo preferentsiyalari global tizimi to`g`risida bitimlar va hokazo hujjatlarni ishlab chiqdi.

-Neft eksport qiluvchi mamlakatlar tashkiloti (OPEK) jahon neft bozorida narx-navo barqarorligini ta'minlab turish va uning o`zgarishlariga yo`l qo`ymaslik kabi asosiy vazifani bajaradi.

BMTning Xalqaro savdo huquqi bo`yicha komissiya (YunSITRAL) 1966 yilda ta'sis etilgan. Uning vazifasi xalqaro savdo huquqini uyg`unlashtirish va unifikatsiyalashtirishdan iborat.

Xalqaro savdo palatasi- xalqaro nohukumat tashkilot bo`lib, 1920 yilda ta'sis etilgan, savdo odatlari va amaliyotini umumlashtirish bilan shug`ullanadi.