I bob. Turistik korxonada innovatsiya Turizmda innovatsiyaning ahamiyati

Sinergiya yarating

Jarayonni yarating.

Har qanday xatarni oldindan ko’ra biling.

O’zgarishlarning yetakchisiga aylaning.

Tashabbuskor bo’ling.

Sinergiya bu foydali o’zaro hamkorlik, uning samarasi har bir inson yakka holda qilgan harakatlari yig’indisini olib qaraganimizda yanada ko’proq hisoblanadi. “Sinergiya” so’zi grek tilidan tarjima qilinganida aynan “hamkorlik, o’zaro munnosabat” ma’nolarini bildiradi.

2. 
   Turizmda innovatsiyaning tasniflanishi.
   

Ko'pgina tadqiqotchilar innovatsiyalar turizm biznesining ham alohida turizm muassasalarida, ham destinatsiya rahbariyatida muvaffaqiyatga olib keladi, deb ishonishgan. Hozirgi vaqtda innovatsiyalar turizm uchun muhim masala hisoblanib, u turizm sanoatiga xizmat qiluvchi barcha yangi g‘oyalar, tushunchalar, usullar va amaliyotlarni ifodalaydi. Strategik nuqtai nazardan turizm biznesida innovatsion siyosatning qabul qilinishi uning xalqaro turistlarning ehtiyojlari va talablariga javob berish qobiliyatini qo'llab-quvvatlaydi. Shunday qilib, turizm innovatsiyasi umuman xalqaro hamjamiyat va xususan turizm sanoatidagi o'zgarishlar va o'zgarishlardan xabardor bo'lish uchun mudofaa strategiyasi sifatida ishlatilgan. Shu sababli shuni ta'kidlash mumkinki, innovatsiyalar ko'plab mamlakatlarda turizm sohasining obro'sini oshirishga, umuman xalqaro turizm industriyasini rivojlantirishga yordam beradi va sayyohlik tajribasi sifatini oshirish orqali sayyohlarning turistik mahsulotlarga bo'lgan ortib borayotgan talablarini hal qiladi.
Bu sayyohlik yo‘nalishini rivojlantirish, shuningdek, mahalliy hamjamiyatlarni qo‘llab-quvvatlash va ular uchun ko‘proq bandlik imkoniyatlarini yaratishga olib keladi. Natijada, ko'plab turizm tadqiqotchilari innovatsiyalar raqobatdosh ustunlikning muhim manbai va doimiy o'zgaruvchan hozirgi sharoitda turizm samaradorligini oshirishi mumkinligiga rozi bo'lishadi. ma'lumotlariga ko'ra, destinatsiya darajasida turizmdagi innovatsiyalarga bag'ishlangan ko'plab adabiyot sharhlari mavjud, jumladan Stamboalis, Volo va Hjalager. Mehmondo'stlik sanoati darajasida masalan Camison, Orfila-Sintes Shuningdek, kichik va o'rta sayyohlik kompaniyalari darajasida Weiermair, Pikkemaat va Peters. 2010-yildan buyon ushbu turdagi adabiyot sharhlari keskin o'sdi va hozirgacha turizm xizmat ko'rsatish sohasi bo'lib, u doimo yangilanib turishi kerak, chunki u mahsulotlarni sotadigan va sayyohlarga yangi his-tuyg'ularni taqdim etuvchi xizmatdir. 
Agar destinatsiya turistik innovatsiyalarni qabul qilmasa, u sayyohlarning unga nisbatan his-tuyg'ularini to'xtatadi va turizmga bo'lgan talab hajmini kamaytiradi, bu esa ishtirokchilarning innovatsiyalar va raqobatbardoshlikni qo'llab-quvvatlashga e'tibor qaratish zarurligini ta'kidlaydi.
Innovatsiyalar bevosita turist tomonidan ko'rilishi kerak, shuning uchun taqdim etilayotgan mahsulot yoki xizmat mijoz nuqtai nazaridan yangi va noan'anaviy bo'lishi kerak, bu turistik tashkilotlar va destinatsiyalar uchun muvaffaqiyatning mohiyatidir. 2013 yilda ba'zi tadqiqotchilar turizm innovatsiyasining o'ziga xos ta'rifini taqdim etdilar, ya'ni "turizm mahsulotini raqobatbardoshroq qilish, uning ijtimoiy-iqtisodiy daromadlarini pastki darajada oshirish va belgilangan joydan chet el valyutasining chiqib ketishiga qarshi turish orqali uni farqlash imkoniyati". Bundan tashqari, UNWTO ma'lumotlariga ko'ra turizm innovatsiyasi "turizmdan manfaatdor tomonlarga va mahalliy hamjamiyatga moddiy va nomoddiy foyda keltirishni, turizm tajribasining qiymatini va turizmning asosiy vakolatlarini oshirishni maqsad qilgan yangi yoki takomillashtirilgan komponentni joriy etish" deb ta'riflanadi. Turizm sohasida turizmni rivojlantirish, raqobatbardoshlik yoki barqarorlik zarurdir. Turizmdagi innovatsiyalar sayyohlik yo‘nalishlari, turistik mahsulotlar, texnologiya, jarayonlar, tashkilotlar va biznes modellari, ko‘nikmalar, arxitektura, xizmatlar, boshqaruv, marketing, aloqa, foydalanish, sifat kafolati va narxlarni belgilash uchun vositalar yoki amaliyotlar kabi potentsial sohalarni qamrab olishi mumkin.
Turizmdagi innovatsiyalarning ahamiyati va oldingi ta’riflardan kelib chiqib, biz turizm innovatsiyasining keng qamrovli ta’rifini belgilashimiz mumkin. Bu turistik talabning o'zgaruvchan xususiyatlarini engish, yangi tarqatish kanallaridan foydalanish va turli xil marketing strategiyalari va usullarini yoki turli xil reklama vositalarini ishlab chiqish uchun turli xil turistik mahsulotlar yoki xizmatlarni taqdim etishga mo'ljallangan vosita sifatida ta'riflanishi mumkin. Harakatini, shuningdek, turistik korxonalarning tashkiliy tuzilmalarini takomillashtirish va turistlarga taqdim etiladigan qiymatni qo'llab-quvvatlash uchun umuman destinatsiyaning ichki va tashqi aloqalarini yaxshilash, xususan turizm korxonasida zarurdir.
Turizm innovatsiyalarining turlari O'tmishda turizm sohasida innovatsiyalar bo'yicha tadqiqotlar yo'qligiga qaramay, Xjalager 1997 yildan beri barqaror turizmni qo'llab-quvvatlash uchun barcha turdagi innovatsiyalarni joriy etishga hissa qo'shdi. Uni ekologik barqarorlik va innovatsion tabiiy turizm mahsulotlarini yetkazib berish bilan bog'lash orqali. Turizm mahsuloti innovatsiyasi va shu vaqtdan boshlab ko'plab tadqiqotchilar Weiermair, Aldbert, Booynes, Dogan, Brouder, Lorgulescu, Ravar, Collazos va Marakova va ko’plab olimlar turizm mahsulotlari, turizm xizmatlarini ishlab chiqarish, marketing innovatsiyalari va ma'muriy qayta tashkil etish bilan bog'liq innovatsiyalar kabi turli xil innovatsiyalarni turizm bilan bog'ladilar. Ushbu turlar quyidagicha ta'kidlangan
Turizm mahsuloti innovatsiyasiga ko'ra u noyob mehmonxona xizmatlarini taqdim etish yoki boradigan joyga o'ziga xos diqqatga sazovor joylarni qo'shish kabi yangi turistik mahsulotlar va xizmatlarni taqdim etishga qaratilgan. Turizm innovatsiyasi, shuningdek, turistik mahsulot va xizmatlarga ularning xususiyatlari va maqsadli qo'llanilishi bo'yicha taqdim etilgan ozgina tuzatishlar bo'lishi mumkin. Masalan, ijodiy turizm zamonaviylik va haqiqiylik bilan ajralib turadigan innovatsion turizm mahsulotidir. U turistik talabning katta o'zgarishi natijasida paydo bo'lgan va shahar turizmining rivojlanishi bilan bog'liq bo'lgan zamonaviy turizmning bir qismi sifatida qaraladi. Bundan tashqari, innovatsion turistik mahsulotlarni taqdim etish yoki mavjud bo'lgan qayta qurish turizm bozorlari ehtiyojlarining doimiy o'zgarishlariga moslashish qobiliyatini qo'llab-quvvatlaydi, turizm biznesining uzluksizligi va rentabelligini ta'minlaydi, o'sib borayotgan raqobatga qarshi turishga yordam beradi, barqaror turizm tushunchasini va samarali rivojlanishni amalga oshirish ham qo’l keladi. 
Demak, turizm mahsuloti bilan bog‘liq innovatsiyalar ikkita asosiy elementga bog‘liq;
1. Butunlay yangi turistik mahsulot va xizmatlarni taqdim etish: destinatsiya operatorlari vaqt o'tishi bilan turistlarga yangi mahsulotlar yoki xizmatlar taklif qilinishi kerakligini anglab yetsalar, chunki butun destinatsiyaning, shuningdek alohida turistik muassasalarning raqobatbardoshligi o'ziga xos narsalarni taklif qilish orqali turistik tajribani rag'batlantirish qobiliyatiga bog'liq. va tabiiyki, bu tashrif buyuruvchilarni iloji boricha uzoqroq ushlab turadi.
2. Asosiy turistik mahsulotlarni ko'paytirish : bir tomondan turistik mahsulot yoki diqqatga sazovor joylarning haqiqiyligini saqlab qolish va uning qiymatini oshirish uchun muvozanatli tarzda original mahsulotlarni ishlab chiqish va boshqa tomondan turistik tajribani yaxshilash yordam beradi.
Turizm bilan bog'liq jarayon innovatsiyasi Jarayon innovatsiyasi mavjud turizm xizmatlarini ishlab chiqarish va etkazib berishning yangi usullarini taqdim etish yoki mavjud operatsiyalar samaradorligini oshirish bilan bog'liq. Masalan, sayyohlarning yangi segmentlarini aniqlashning innovatsion usullarini taqdim eting yoki turistik tajriba sifatini oshiradigan turistik rahbarlik jarayonini takomillashtirish. Shuni ham ta'kidlash joizki, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari jarayon innovatsiyalarining asosini tashkil qiladi. Ushbu innovatsiyalar asosan samaradorlik, mahsuldorlik va rentabellikni oshirishga qaratilgan. Nihoyat, jarayon innovatsiyasi ishlab chiqarish yoki yetkazib berish xarajatlarini kamaytirish, taqdim etilayotgan mahsulot sifatini kengaytirish va noyob turistik mahsulotni qo‘shish yoki mahsulotni tabaqalashtirilgan tarzda ishlab chiqishga qaratilgandir.
Marketing innovatsiyasi turistik mahsulotlar va xizmatlarni tarqatish va sotishning innovatsion usullarini ishlab chiqish bilan bog'liq bo'lib, ular mijozlarning ehtiyojlarini yaxshiroq moslashtirish, yangi turizm bozorlariga kirish va ushbu mahsulotlarning dizayni, reklamasi va narxini belgilashda sezilarli o'zgarishlarni o'z ichiga oladi. turistik mahsulotning joriy bozorlardagi mavqeini maksimal darajada oshirish, bu esa turistik korxonada ham, umuman destinatsiya bo'yicha ham savdo hajmining oshishiga olib keladi. Ushbu turdagi innovatsiya bozorning yangi segmentlarini aniqlash, yangi bozorlar talablariga javob berish uchun reklama xabarlarini qayta ishlab chiqish yoki muqobil marketing usullarini joriy qilish bilan bog'liqdir.

3. 
   O’zbekiston turistik korxonalarida innovatsiyaning samaradorligi
   

O’zbekiston iqtisodiyotida firma (korxona)lar hayotiyligini ta’minlash, ular rivojlanishi va daromaddorligini orttirish, fan va texnika taraqqiyoti yutuqlaridan foydalangan holda, jahon talablari darajasidagi tovar va xizmatlarni ishlab chiqarishdir. Yangi, zamonaviy va ilg’or texnika-texnologiyalarni qo’llagan holda sifatli, arzon tovar va xizmatlarni tashqi bozorlarga etkazish uchun qaratilgan investitsiyalar innovatsion investitsiyalardir. Erkin raqobat muhitida firma (korxona) innovatsiya strategiyasini yaxlitlikda ta’minlashga qaratilgan investitsiyalar:
ishlab chiqarish hayotiyligini saqlab qolish;
jamoa rivojlanish dasturini ta’minlash;
zamonaviy boshqarish usullarini qo’llash;
foydani maksimallashtirish;
jamoa faoliyatini takomillashtirish;
yangi sohalarga kirib borish;
manfaatlarga mos keladigan maqsadlarga erishish;
moliyaviy holatga risk vaziyat ta’sirini kamaytirish qobiliyatiga ega bo’lish kabi vazifalarni qamrab oladi va ularni ta’minlashga qaratiladi.
So’nggi yillarda O’zbekistonda innovatsion loyihalarni tatbiq etishning tashkiliy-huquqiy va institutsional asoslarini rivojlantirish maqsadida bir qator qonun, farmon va qarorlar qabul qilindi. Shu jumladan, 2006 yil 7 avgustda PQ–436 sonli «Fan va texnologiyalar rivojlanishini muvofiqlashtirish va boshqarishni takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Qarori.O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008 yil 15 iyuldagi PQ-916 sonli «Innovatsion loyihalar va texnolgiyalarni ishlab chiqarishga tatbiq etishni rag’batlantirish borasidagi qo’shimcha chora-tadbirlari to’g’risida»gi qarori. Ushbu qaror asosida Respublika innovatsion g’oya, texnologiya va loyihalar yarmarkasi amalga oshirilmoqda. Bu yarmarka Iqtisodiyot Vazirligi, Vazirlar Mahkamasi qoshidagi Fan va texnologiyalarni rivojlantirishni muvofiqlashtirish Qo’mitasi, Fanlar akademiyasi va Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo Vazirligi tomonidan tashkil etilgan. Respublika innovatsion g’oya, texnologiya va loyihalar yarmarkasi mamlakatimiz korxonalariga ilmiy-innovatsion faoliyat natijalarini joriy etishga, ularning samaradorligini oshirishga ta’sir etuvchi mexanizm bo’lib xizmat qiladi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008 yil 15 iyuldagi PQ-916 son qarorini bajarish yuzasidan Vazirlar Mahkamasi 2008 yil 15 oktyabrdagi № 228-sonli «Texnologiyalar transferi agentligi» davlat unitar korxonasi faoliyatini takomillashtirish to’g’risida» qaror qabul qildi. Agentlikning asosiy vazifalari innovatsion loyihalarni ishlab chiqish va ularni ishlab chiqarishga joriy etish; innovatsion texnologiyalarni, shu jumladan, xorijiy innovatsion texnologiyalarni mustaqil ekspertizadan o’tkazish, moslashtirish va mamlakatimiz amaliyotiga joriy etish; ilmiy-texnik ishlanmalarni tijorat sotuvi ob’ekti sifatida ishlab chiqarishga joriy etish loyihalarini tuzish va amalga oshirish; ilmiy-texnik ishlanmalar natijalarini tijoratlashtirish sohasida xalqaro ilmiy-texnik hamkorlikni amalga oshirish.
Respublikada innovatsion faoliyatni qo’llab-quvvatlash va rivojlantirish maqsadida 2002 yilda «Innovatsion ilmiy-texnikaviy faoliyatni moliyalashtirish Fondi» tashkil etilgan edi. O’tgan davr ichida 1070 ta innovatsion loyihalar bu fonddan moliyaviy yordam oldilar.
2003-2014 yillar respublikada innovatsion faoliyatni innovatsion loyihalar dasturi asosida bajarilish yo’nalishlari agrosanoat majmui bo’yicha 14 tadan 138 taga, mashinasozlik va asbobsozlik bo’yicha 12 tadan 63 taga, sog’liqni saqlash bo’yicha 8 tadan 113 taga, ekologiya bo’yicha 2 tadan 36 taga, farmakologiya bo’yicha 7 tadan 89 taga, axborot texnologiyasi bo’yicha 2 tadan 102 taga, geologiya va qayta ishlash tarmoqlari bo’yicha 3 tadan 68 taga, energetika bo’yicha 12 tadan 115 taga, kimyoviy texnologiya bo’yicha 12 tadan 91 taga va ijtimoiy yo’nalish bo’yicha 40 tadan 247 tagacha ko’paydi.
Respublikada YaIM tahlil etilayotgan davrda 6 barobarga o’sgan bo’lsada, innovatsion tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish uchun byudjetdan ajratilayotgan mablag’larning YaIM dagi hissasi 2007 yilda 0,006 foiz bo’lgan bo’lsa, 2014 yilga kelib 0,072 foizni tashkil etdi. Rivojlangan xorijiy mamlakatlarda bu ko’rsatkich YaIMni 10-14 foizini tashkil etadi. Innovatsion tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish uchun unga ajratilayotgan mablag’lar hissasini oshirish zarur.
Ilgʻor xorijiy tajriba, jahon fanining zamonaviy yutuqlari, innovatsion gʻoyalar, ishlanmalar va texnologiyalar asosida iqtisodiyotning barcha tarmoqlari va ijtimoiy sohani jadal innovatsion rivojlantirishni taʼminlash maqsadida, shuningdek, 2017 — 2021-yillarda Oʻzbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yoʻnalishi boʻyicha Harakatlar strategiyasida belgilangan vazifalarga, Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 29-noyabrdagi №PF-5264-son “Oʻzbekiston Respublikasi innovatsion rivojlanish vazirligini tashkil etish toʻgʻrisida”gi Farmoni hamda 2017-yil 30-noyabrdagi №PQ-3416 son Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining “Oʻzbekiston Respublikasi Innovatsion rivojlanish vazirligi faoliyatini tashkil etish toʻgʻrisida”gi Qarori ga muvofiq Oʻzbekiston Respublikasi Innovatsion rivojlanish vazirligi tashkil etildi.
Vazirlik
Oʻzbekiston Respublikasini innovatsion va ilmiy-texnik rivojlantirish sohasida jamiyat va davlat hayotini har tomonlama rivojlantirishga, mamlakatning intellektual va texnologik salohiyatini oshirishga qaratilgan yagona davlat siyosatini amalga oshiradi;

• 
  innovatsion faoliyatni uning samaradorligi indikatorlari asosida baholaydi, ilgʻor texnologiyalarni birinchi darajada joriy etish talab qilinadigan tegishli tarmoq va sohalarni rivojlantirishning asosiy yoʻnalishlarini belgilaydi;
  
• 
  innovatsion gʻoyalar, ishlanmalar va texnologiyalarni joriy etish masalalari boʻyicha davlat boshqaruvi organlari, ilmiy-tadqiqot va axborot-tahlil muassasalari hamda boshqa tashkilotlarning faoliyatini muvofiqlashtiradi;
  
• 
  ilmiy-tadqiqot, taʼlim va boshqa muassasalar tomonidan amalga oshiriladigan davlat ilmiy-texnikaviy dasturlari va loyihalarining yagona buyurtmachisi hisoblanadi;
  

Vazirlik vazifalari

• 
  mamlakatni rivojlantirishning uzoq muddatli ssenariylarini hisobga olgan holda innovatsiyalarni ishlab chiqish hamda davlat va jamiyat qurilishiga joriy etish, shuningdek, jamiyat va davlat taraqqiyotini taʼminlovchi ilmiy tadqiqotlar va ilgʻor texnologiyalarning ustuvor va istiqbolli yoʻnalishlarini rivojlantirish strategiyasini belgilash;
  
• 
  tez oʻzgaruvchan jahon konʼyunkturasini hisobga olgan holda iqtisodiyotning jadal rivojlanishini taʼminlash boʻyicha strategik va oldindan rejalashtirish;
  
• 
  aholi hayot darajasi va sifatini yaxshilash, uning farovonligini oshirishni taʼminlash boʻyicha davlat organlari va tashkilotlari faoliyatini har tomonlama tahlil qilish va prognoz qilish, shuningdek, mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy salohiyatining barqaror oʻsishi uchun zarur shart-sharoitlarni taʼminlay oladigan fan va innovatsiyalarni rivojlantirishning zamonaviy infratuzilmasini shakllantirish;
  
• 
  qishloq xoʻjaligini modernizatsiya qilish va intensiv rivojlantirishga yoʻnaltirilgan innovatsiyalarni joriy etish;
  
• 
  ijtimoiy rivojlanishga, shu jumladan taʼlim va sogʻliqni saqlash tizimiga innovatsiyalarni joriy etish;
  
• 
  atrof-muhitni muhofaza qilish va tabiatdan foydalanish tizimiga innovatsiyalarni joriy etish;
  
• 
  davlat ilmiy-texnik va innovatsion siyosatining ustuvor yoʻnalishlarini belgilash hamda grant asosida fundamental, amaliy va innovatsion tadqiqotlarning davlat ilmiy-texnikaviy dasturlarini tasdiqlash;
  
• 
  mamlakatni rivojlantirishning uzoq muddatli ssenariylarini hisobga olgan holda nou-xaularni ishlab chiqish, innovatsion faoliyat va raqobatbardosh ilmiy-texnika mahsulotlari bozorini kengaytirishga yoʻnaltirilgan zamonaviy texnologiyalarni joriy etish;
  
• 
  innovatsion gʻoyalar, ishlanmalar va texnologiyalarni joriy etish boʻyicha xalqaro hamkorlikni rivojlantirish hamda normativ-huquqiy bazani takomillashtirish.
  

Global innovatsion indeksning 2021 yil reytingida Rossiya 45, Belarus 62, Qozog’iston 79 va O’zbekiston 86-o’rinlarni egalladi. Bugungi kundagi asosiy maqsad reytingning 2022 yil xisobotida birinchi 80 talik mamlakatlar qatoridan o’rin olish. Mazkur mamlakatlarning erishgan natijalari asosida O’zbekiston ko’rsatkichlarini yaxshilash borasida ishlar olib borish zarur.