1.1 Sutning fizik-kimyoviy xossalari.
Sutning asosiy fizik-kimyoviy xossalariga zichligi, yopishqoqligi, osmatik bosimi,
muzlash va qaynash harorati, elektr o‗tkazuvchanligi, umumiy nordonligi hamda
ko‗rsatkichlari kiradi.
Sutning zichligi - 20°C haroratda ma‘lum hajmdagi sut massasining 4°C haroratdagi shu
hajmdagi suv massasiga nisbati bilan o‗lchanadigan kattalikdir. Sutning zichligi uning
tarkibidagi quruq moddalarga bog‗liq. Sutga suv qo'shilganda ularning zichligi kamayadi, sut
yog'sizlantirilganda esa zichligi ortadi. Sigir sutining zichligi 1,027 dan 1,032 g/sm
3
gacha
oraliqda bo`lib, o‗rtacha 1,029— 1,030 g/sm
3
ni tashkil etadi. Sutning zichligini aniqlash
orqali unga suv qo‗shilgan yoki qo‗shilmaganligi tog`risida xulosa qilish mumkin.
Sutning yopishqoqligi 20°C haroratda o‗rtacha 1,75 santipuazani tashkil etib, bu
ko'rsatkich oqsillarning miqdori va holatiga bog'liq bo‗ladi. Sutning yopishqoqligi 60 -65°C
haroratgacha qizdirilganda kamayadi, bundan yuqori haroratda yopishqoqligi ortadi. Sutning
osmatik bosimi qonning osmatik bosimidan deyarli farq qilmaydi. Sutning osmatik bosimiga,
asosan, sut shakari va ma‘danli tuzlar ta‘sir ko‗rsatib, uning miqdori 0,66 MPa ni tashkil
etadi. Sutning osmatik bosimi oshishi, muzlash haroratining pasayishiga olib keladi. S igir
sutining o‗rtacha muzlash harorati 0,55°C ni tashkil etadi.
Sutning tarkibida qand va tuzlar bo‗lganligi uchun qaynash harorati toza suvning qaynash
haroratidan bir oz yuqori bo‗lib, 100,2°C ni tashkil etadi. Sut elektr tokini o‗tkazuvchanlik
xususiyatiga ega. Sut tarkibidagi mavjud moddalar har xil elektr zaryadiga ega bo‗lganligi
sababli ularning har biri elektr o'tkazuvchanlikda ishtirok etadi. Bun dan faqat sut shakari
mustasnodir, chunki qand moddalari elekt - roneytral moddalar hisoblanadi.
Sutning unnimiy nordonligi (gradus) Tempraturalarda (°T) ifodalanib, 100 ml sut
tarkibida kislotalilik xususiyatiga ega bo'lgan moddalarni neytrallash uchun zarur boladigan
0,1 normalli ishqor eritmasining miqdoriga aytiladi. Yangi sog'ib olingan sutning nordon ligi
16-18°T ni tashkil qiladi. Sutga nordonlilik xususiyatini beradigan moddalarga tuzlar,
oqsillar, karbonat angidrid gazi, sutda bo'ladigan kam miqdordagi limon kislotasi kiradi. Sut
saqlanganda sut kislotasi bakteriyalari va boshqa mikroorganizmlar ta‘ sirida sut qandi
bijg‗iydi, natijada sutning nordonligi ortadi. Sutning nordonligi uning yangi yoki eskiligidan
dalolat beradi.
Sutning nordonligi to‗g‗risida kengroq xulosaga ega bo`lish uchun ko‗rsatkichi (faol
nordonligi) ham aniqlanadi. Sutning faol nordonligi vodorod ionlari konsentratsiyasining
teskari ishorada olingan lagorifmidir. Endi sog‗ib olingan va yangi sutning ko‗rsatkichi 6,47 -
6,67 oralig‗ida bo‗ladi. Bunday nordonlilik bakteriyalarning rivojlanishi uchun qulay sharoit
yaratadi. Shu sababli sut tez buziluvchan mahsulot hisoblanadi.
Sut zavodlarida sutga ishlov berish. Sut mahsulotlarining sifati va ozuqaviy qiymati
dastlabki xomashyoning sifatiga bog‗liqdir. Sut zavodlariga keltirilgan mahsulotning sifat
ko‗rsatkichlari aniqlanib, so‗ngra qabul qilinadi. Bunda uning organoleptik ko'rsatkichlari,
yog'liligi, nordonliligi, mexanik ifloslanganlik darajasi hamda harorati tekshiriiadi. Tekshirish
natijalari boyicha sut 1- va 2-navlarga ajratiladi. Birinchi navli sut toza, nordonligi 16 -18°T
dan, harorati esa 10°C dan oshmasligi kerak. Ikkinchi navli sutda esa nordonlilik 20°T dan
ortiq bo`lmasligi ko‗rsatilgan. Neft mahsulotlari, piyoz, sarimsoq ta‘mi va hidiga ega bo‗lgan,
shuningdek, kasal mollarning suti qayta ishlash uchun qabul qilinmaydi.
Sut sifati bo'yicha qabul qilingandan keyin, ularga quyidagi jarayonlar bo‗yicha ishlov
beriladi:
Do'stlaringiz bilan baham: |