I bob qattiq jismlar 1-§. Qattiq jismlarning fizikasida asosiy tushunchalar

 
4.5-§  Rekombinatsiya turlari 
 
Yarim  o‘tkazgichlarda  rekombinatsiya  elektron  o‘tishiga  qarab  ikki  turga  - 
sohalar aro ya‘ni elektronning o‘tkazuvchanlik sohasidan valent sohadagi kovak bilan 
to‘g‘ridan  to‘g‘ri  bo‘ladigan  rekombinatsiya  hamda  elektron  kovak  bilan 
rekombinatsiya bo‘lishidan oldin bir rekombinatsiya markaziga yutilishi undan so‘ng 
shu  markazdan  valent  sohaga  uchib  kovak  bilan  rekombinatsiyalanish  jarayonlariga 
bo‘linadi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4.6 – rasm. Rekombinatsiya turlari: a) elektronning o’tkazuvchanlik sohasidan valent 
sohadagi kovak bilan to’g’ridan to’g’ri bo’ladigan rekombinatsiyasi, b) elektron 
kovak bilan rekombinatsiya bo’lishidan oldin rekombinatsiya markaziga o’chishi 
undan so’ng shu markazdan vositasida valent sohaga o’chib kovak bilan 
rekombinatsiya. 
I-turdagi  rekombinatsiya  asosan,  to‘g‘ri  sohali  yarim  o‘tkazgichlarda  (GaAs, 
ZnAs ….)  sodir bo‘ladi. II-turdagi rekombinatsiya noto‘g‘ri sohaga ega bo‘lgan (Pn, 
Cu….)  yarim  o‘tkazgich  materiallarida  sodir  bo‘ladi.  I-turdagi  rekombinatsiyada 
elektron  to‘g‘ri  valant  sohaga  o‘chib,  kovak  bilan  rekombinatsiya  bo‘lgani  uchun 
bunda  elektron    E
c
-E
v
=E
g 
  ga  teng  energiya  yo‘qotadi.  Bu  energiyani  yorug‘lik 
energiyasi sifatida  hν=E
g 
 foton bo‘lib chiqishi mumkin. Bunday rekombinatsiyalarni 
yorug‘lik  chiqaradigan  rekombinatsiyalar  deyiladi.  Bu  o‘ta  muhim  xossa  bo‘lib, 
yorug‘lik chiqaradigan diodlar va yarim o‘tkazgich lazerlar mana shu hossaga asosan 
yaratiladi.  Albatta  bunday  hollarda  yarim  o‘tkazgichning  taqiqlangan  sohasida  faol 
ishlaydigan  rekombinatsiya  markazlari  faolligini  kamaytirish  kerak  bo‘ladi.  II  -  tur 
rekombinatsiyada  elektron  o‘z  energiyasini  rekombinatsiya  markazini  hosil  qilgan 

---

 
62 
atomga  beradi.  Elektron    kovak  bilan  rekombinatsiya  qilingan  so‘ng  yo‘qotadi 
energiyasini  kristall  panjaraga,  ya‘ni  asosiy  atomlarning  issiqlik  energiyasini 
oshirishga  sarflaydi.  Bunda  har  xil  energiyaga  ega  bo‘lgan  fotonlar  paydo  bo‘ladi. 
Albatta paydo bo‘lgan fotonlar energiyasi fotoenergiyasidan juda kam bo‘lishi bilan 
birga  ancha  katta  energiya  oralig‘ida  o‘zgarishi  mumkin.  Demak,  fotonlar  kristall 
panjarada okustik va optik tebranishlarni yaratadi.