I bob qattiq jismlar 1-§. Qattiq jismlarning fizikasida asosiy tushunchalar

 
 
 
 
4.4 – rasm. Uch xil faolatsiya energiyasiga ega bo’lgan yarim o’tkazgich. 
Bunday  hollarda  rekombinatsiya  jarayoni  ketmaydi.  Chunki,  elektron  kovak 
bilan  uchrashib  yo‘q  bo‘lib  ketmaydi.  Bunday  energetik  sathlar  yopishuvchi 
energetik  sathlar  deb  ataladi.  Energetik  sath  taqiqlangan  sohaning  o‘rtalarida 
joylashgan  bo‘lsa,  u  holda  o‘tkazuvchanlik  sohasidan  yutib  olingan  elektronlarni 
yana  o‘tkazuvchanlik  sohasiga  qaytib  chiqish  ehtimoli  juda  kam  bo‘ladi,  chunki 
ularning  faolasiya  energiyasi  kT  juda  katta  bo‘lgani  uchun  energetik  sathni 
elektronlar  bilan  band  va  bo‘sh    bo‘lish  ehtimoliga  qarab,  yutib  olgan  elektronlar 

---

 
60 
valent  sohasidagi  kovaklar  bilan  uchrashib  o‘zaro  rekombinasiya  bo‘ladi.  Energetik 
sathni hosil qilgan markaz nuqsonning elektron va kovaklarni yutish yuzasi nisbatiga 
qarab  zaryad  tashuvchilarni  yashash  vaqti  aniqlanadi.  Bundan  shunday  hulosa 
chiqarish  mumkin,  biror  energetik  sathdan  elektronni  o‘tkazuvchanlik  sohasiga 
chiqarish ehtimoli uning shu sathlar yutish ehtimolidan katta bo‘lsa, bunday energetik 
sathlar  yopishtiruvchi  sathlarga  agar  teskari  bo‘lsa,  bunday  sathlar  rekombinasion 
sathlar  deb  ataladi.  Energetik  sathlarning  o‘tkazuvchanlik  sohasidan  yoki  valent 
sohasidan  taqiqlangan  soha  o‘rtasiga  siljishi  ularning  rekombinasion  markazlariga 
aylanishi  ehtimolligi ortadi va  taqiqlangan  soha o‘rtalaridagi  nuqsonlar hosil qilgan 
energetik sathlar faqat rekombinasion sathlar bo‘lib xizmat qiladi. Quyidagi rasmda 
yopishtiruvchi energetik sathlari bo‘lgan va ularsiz faqat rekombinasiya sathlari bor 
bo‘lgan  yaqimo‘tkazgich  materiallarini  bir  xil  yorug‘lik  impulsi  bilan  yoritgandagi 
fototokning  turg‘un  holatiga  o‘tishi  impuls  uchirilganda  fototokning  kamayishi 
relaksatsiyasi  ko‘rsatilgan.  Bu  relaksatsiya  chiziqlaridan  zaryad  tashuvchilarning 
yashash vaqtini aniqlash mumkin.