I bob qattiq jismlar 1-§. Qattiq jismlarning fizikasida asosiy tushunchalar

 
 
 
 
 
 
4.7 – rasm. Yorug’likning yarim o’tkazgichdan qaytishi, o’tishi va yutilishi. 
 
Rasmdan  ko‘rinib  turibdiki,  yorug‘lik  yarim  o‘tkazgichdan  bir  necha  bor 
qaytadi, bu esa yorug‘likning yutilish va o‘tish xossalariga ta‘sir qiladi. Bunda o‘tish 
koeffsiyenti quyidagiga teng bo‘ladi: 
   
       
 
   
   
     
 
 
    
       
Agar (4) da  αd ning qiymati juda katta bo‘ladigan bo‘lsa, unda maxrajdagi ikkinchi 
hadni inobatga olmasak ham bo‘ladi, u holda o‘tish koeffsiyenti 
           
 
   
   
          
ga teng bo‘ladi. Bundan yutilish koeffsiyentini aniqlash mumkin: 
   
 
 
          
 
         
Agar yarim o‘tkazgich materialining qaytish koeffsiyenti  k  aniq bo‘lsa, unda 
har  xil  qalinlikka  ega  bo‘lgan  bir  xil  yarim  o‘tkazgichda  yorug‘likning  o‘tishini 
o‘lchab, yutish koeffsiyentini quydagicha aniqlash mumkin: 
   
 
 
 
   
 
    
 
 
 
 
          
Albatta,  yarim  o‘tkazgichning  hamma  optik  parametrlari  α,  T,k  tushayotgan 
yorug‘likning  to‘lqin  uzunligiga  bog‘liq  bo‘ladi.  Shuning  uchun  yarim  o‘tkazgich 
materiallarining  optik  xossalarini  o‘rganishda  yuqoridagi  uchta  parametrning 
yorug‘lik  to‘lqin  uzunligiga  bog‘liqligi  aniqlanadi.  Bu  parametrlarni  spektral 
bog‘lanishi deb ataladi  k(λ), T(λ), α(λ). Bular bog‘lanishlar tabiati, kristall tuzilishi, 

---

 
64 
uning  energetik  sathlarini  turlari,  mavjud  kirishma  atomlar  hosil  qilgan  energetik 
sathlar,  kristall  panjara  tebranishlari,  yarimo‘tkazgich  materialining  sirti  holati, 
eksitonlar  haqida  to‘la  ma‘lumot  olish  imkonini-  shu  o‘rganilayotgan  yarim 
o‘tkazgichni optik xossalari va imkoniyatlarini to‘la ochib beradi.