I bob. Pullarning kelib chiqishi, mohiyati va amal qilish shakllarining tarixiy rivojlanishi 6

9-rasm.
Xalqaro valyuta jamg‘armasining jahon iqtisodiyoti o‘sishi bo‘yicha prognozlari

Manba: XVJ, Jahon iqtisodiy istiqbollari (Oktabr, 2021 yil)
Bunda, asosiy oziq-ovqat tovarlari va energiya resurslari narxlarining keskin oshishi fonida aksariyat davlatlarda shakllangan joriy inflyatsion jarayonlarning vaqtinchalik xususiyatga ega bo‘lishi kutilayotgan bo‘lib, inflyatsiyani pasaytirish bo‘yicha amalga oshiriladigan pul-kredit siyosati choralari ta’sirida kelgusi yil yakuniga qadar asosiy savdo hamkorlarimizda ham inflyatsiya darajasining o‘zining maqsadli ko‘rsatkichiga qadar pasayishi kutilmoqda.
10-rasm.
Jahon bankining jahon iqtisodiyoti o‘sishi bo‘yicha prognozlari

Manba: Jahon banki, Yevropa va Markaziy Osiyo iqtisodiy istiqbollari.
O‘rta muddatli istiqbolda asosiy rivojlanayotgan davlatlarda pulkredit sharoitlarining joriy qat’iylashtirib borish fazasining yakunlanishi neytral yoki rag‘batlantiruvchi fazaga o‘tish va yuqori iqtisodiy o‘sish ko‘rsatkichlariga erishish imkonini beradi. Iqtisodiy faollikning tiklanishi va neft narxining yuqori
darajada saqlanib qolishi sharoitida 2022 yilda ham asosiy savdo hamkorlarimiz milliy valyutalari almashuv kurslarida keskin o‘zgarishlar (dollar indeksi o‘zgarishi ta’siridan tashqari) kutilmayapti.
Bu o‘z navbatida, milliy valyutamiz almashuv kursiga ham tashqi bosim ehtimolini pasaytiradi, real samarali almashuv kursi o‘zining uzoq muddatli trendi doirasida bo‘ladi.
Tashqi talabning ortib borishi, asosiy eksport tovarlarimiz bo‘yicha narxlarning qulay shakllanishi va real samarali almashuv kursining fundamental trend doirasida tebranishi fonida eksport (oltinsiz) hajmi 2022 yilda 20-25 foizga, 2023-2024 yillarda 15-22 foiz atrofida o‘sib borishi prognoz qilinmoqda.
Bunda, kelgusi yilda ham birja tovarlari narxlarining ijobiy kutilayotganligi sababli rangli metallar va tekstil mahsulotlari eksportining yuqoriroq sur’atlarda o‘sishi prognoz qilinmoqda. Shuningdek, pandemiya bilan bog‘liq vaziyatning yaxshilanishi sharoitida xizmatlar eksportida (turizm xizmatlari) ham sezilarli tiklanish va o‘sish sur’atlari kutilmoqda.
O‘z o‘rnida, iqtisodiyotda tarkibiy islohotlarning faol davom ettirilishi, investitsion loyihalar samaradorligining ortishi va xususiylashtirish jarayonlarining jadallashishi hisobiga o‘rta muddatli istiqbolda ichki ishlab chiqarish hajmining ortishiga mutanosib ravishda import hajmining ham o‘sib borishi kutilmoqda. Import hajmining 2022 yilda 10-12 foiz, 2023 yilda 13-17 foiz, 2024 yilda 9-10 foiz atrofida o‘sishi prognoz qilinmoqda. Import tarkibida mashina va uskunalar importi ulushining yuqori saqlanib qolishi, o‘z navbatida, ishlab chiqarish hajmi va uzoq muddatli iqtisodiy o‘sishning asosiy omillaridan bo‘ladi hamda o‘rta muddatli istiqbolda xomashyo importi oshib boradi.
Buning natijasida, to‘lov balansining joriy operatsiyalar hisobvarag‘i manfiy saldosi YaIMga nisbatan 5-7 foiz darajasida saqlanib qoladi. To‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarning kutilayotgan oshishi hamda qarz mablag‘larining jalb etilishi mazkur manfiy tafovutni moliyalashtirishning asosiy manbalaridan bo‘ladi.
Ayni paytda, investitsiyalar hajmi yildan-yilga oshib borishiga mutanosib ravishda tashqaridan qarz jalb qilish hajmlarining qisqarib borishi kutilmoqda.
Bunda pul-kredit siyosatining nisbatan qat’iy sharoitlarining saqlanib qolishi va iqtisodiyotda inflyatsiyaning pasayib borishiga mos ravishda doimiy real foiz stavkalarining ta’minlanishi iqtisodiyotda ichki xususiy va tashqi investitsiyalar barqaror oshishi uchun zarur fundamental sharoit yaratadi (2-jadval).
Tashqi savdo hajmlarining tiklanishi va o‘sishi ko‘p jihatdan transchegaraviy aloqalarning yaxshilanishiga, davlatlar o‘rtasida inson harakati bilan bog‘liq cheklovlarning yumshatilishi, aviaqatnovlar, logistika va transport harakatining tiklanishiga bog‘liq bo‘ladi.
Joriy yilda transport-logistika tizimidagi muammolar va uzilishlar fonida transport xarajatlarining keskin ortganligi eksport va import narxlariga ta’sir etgan asosiy omillardan bo‘ldi. Kelgusi yillarda ushbu nomutanosibliklarning bosqichma-bosqich bartaraf etib borilishi narxlarga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.