I боб. Олий таълим муассасаларида жисмонии

1.2. § Талабаларнинг ўқув ва дарсдан ташқари фаолиятининг
индивидуаллаштириш тизимини амалга оширишда жисмоний маданият машғулотларининг ўрни
Жисмоний маданият таълими умуммаданий ва профессионал йўналиш
каби ўз тизимида тарбия олиш сифатида илм олишга бўлган талабни
шакллантиради, кенгайтиради ва такомиллаштиради [23; 186-б.]. У махсус,
профессионал каби, касб ёки мутахассислик билан боғлиқ бўлмаслиги,
“номутахассис”, “нокасбий” бўлиши мумкин [40; 592-б.].
Олий таълим муассасаларида талаба ёшларни жисмонан тарбиялашнинг
замонавий ҳолати ва унинг истиқболли ривожланиши бир қанча ҳал қилиниши керак бўлган муаммоларни олдинга суради. Шундай муаммолардан бири ёшларнинг ҳаёт шароитларининг ўзгаришларига мослаша олмасликларидир. Ҳақиқатан, маълумки, ёшларнинг жисмоний маданият-спорт фаолияти даражаси ва шахс фаоллигини намойиш этиш орасида узвий боғлиқлик мавжуд. Жисмоний маданият ва спорт билан мунтазам шуғулланувчи ёшлар бошқалардан кўра интизомлироқ бўладилар, ўқишга жиддийроқ ёндашадилар, уларнинг кўпчилиги педагогика олий таълим муассасалари жамоаси ҳаётида фаолроқ иштирок этадилар (22; 27-34-б.].
Жисмоний маданият умумий маданиятнинг бир қисми ҳисобланиб,
ўзига хос кўринишда, чунки ўз навбатида унинг мақсад, вазифа ва моҳияти
бўлган ўзига хосликка эгадир. У инсон ҳақидаги ўзига хос билимларнинг
анчасига, унинг органлари ва тузилиши, уларнинг тинч ҳолатдаги ва
жисмоний юкламалар пайтдаги ҳаракатлари қонуниятлари ҳақидаги
маълумотларга эга [45; 59-62-б.].
П.А. Виноградов ва бошқалар гувоҳлик берганидек жисмоний маданият
ёшлар маданиятининг бир туридир, талабалар умуммаданий даражасини
шакллантиришнинг муҳим воситаларидан биридир, у ҳаёт фаолиятининг
юксак даражасини таъминлайди. Жисмоний маданият инсонни нафақат
жисмонан тарбиялашни кўзда тутади, балки маданият моҳиятини англашга
ҳар томонлама ривожланиш фаолияти ва эҳтиёжлар ўзаро боғлиқлиги моҳиятини тушунишга ёрдам беради [40; 592-б.].
Бир қанча олимлар томонидан ўтказилган жисмоний маданиятнинг
назарий жиҳатлари таҳлили ёшлар шахсини янада ривожлантириш ғоясини
олдинга суришга имкон берди. Бироқ жисмоний тайёгарлик билан боғлиқ
жисмоний маданият қадр-қимматини англашнинг анъанавий йўли бу
фақатгина инсон жисмоний талаблари билангина тугалланадиган жисмоний
маданиятнинг қадр-қиммати бутун тизимини шакллантириш воситасидир (22;27-34-б.].