I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

Boshqa jismlar ta’siri qancha kam bo‘lsa, jismning harakat tez­
ligi miqdori shuncha kam o‘zgaradi va uning harakat trayek­
toriyasi to‘g‘ri chiziqqa shuncha yaqin bo‘ladi.
Agar jismga boshqa jismlar tomonidan hech qanday 
kuch ta’sir etmasa, u qanday harakat qiladi? Buni tajri-
bada ko‘rsa bo‘ladimi? Bu savollarga XVII asr boshla-
rida italyan olimi Galileo Galiley tajribalar yordamida 
javob berishga harakat qilib ko‘rdi. Natijada, agar jism-
ga boshqa jismlar ta’sir etmasa, u tinch holatda yoki 
Yerga nisbatan to‘g‘ri chiziqli tekis harakatda bo‘lishi 
aniqlandi. Inersiyaning namoyon bo‘lishiga juda ko‘p 
duch kelamiz. Masalan, agar tez harakatlanayotgan velosiped to‘siqqa urilsa, ve-
losipedchi oldinga uchib ketadi (62-rasm). Chunki bu holda u o‘zining harakat-
dagi holatini birdan to‘xtata olmaydi. Avtobus to‘satdan yurib ketsa, uning ichi-
da turgan odam orqaga tislanib ketadi. Bunga sabab, tinch turgan odamning 
gavdasi birdaniga harakatga kela olmaydi.
61­ rasm. Aravacha harakatiga turli 
to‘siqlarning ta’siri
a
b
d
62­ rasm. Velosipedning 
to‘siqqa urilishi

---

74
Dinamika asoslari