I-bob. Menejment nazariyasining rivojlanishi

 
Menejment fanining tahlil usullari 
№ 
Tahlil usullari 
Mazmuni 
1. 
Tizimli 
yondoshuv 
- Boshqariluvchi ob’ekt yaxlit tizim tarzida olib qaraladi. Bu yondoshuv 
turlicha bo‘lishi mumkin: 
- tizimli-kompleks yondoshuv; 
- tizimli-funksional yondoshuv; 
- tizimli-tarkibiy yondoshuv; 
- tizimli-kommunikatsion yondoshuv. 
2. 
Kompleks 
yondoshuv 
- Boshqariluvchi ob’ekt boshqa ob’ektlar bilan o‘zaro bog‘lanishda va 
aloqadorlikda qaraladi. 
3. 
Tarkibiy 
yondoshuv 
- Boshqariluvchi ob’ekt tarkibiy qismlarga bo‘lib o‘rganiladi. 

---

Ilmiy jihatdan asoslangan boshqaruv qayd qilingan usullarning hammasidan 
uzviy bog‘liqlikda foydalanishni taqozo etadi. 
 
1.3. Menejment nazariyasining evolyusion rivojlanishi 
1.3.1. “Ilmiy” menejment maktabi talimotlari 
Boshqarish nazariyasining dastlabki kurtaklari qadim zamonlarga borib taqalib,
Yu.Sezar, A.Makedonskiy, Turkistonda esa o‘rta asr davrida Amir Temur 
hukmronligi vaqtidan boshlab shakllana boshlagan. Dastlabki paytlarda u oddiy 
bo‘lib, asosan harbiy tavsifga ega edi. 
O‘sha davr menejerlari harbiy intizomni o‘rnatish maqsadida, odamlarni jazo 
bilan qo‘rqitish, har qanday buyruq va farmonlarga so‘zsiz itoat etish kabi usullarni 
qo‘llaganlar. Bunday boshqaruvga mehnat resurslaridan foydalanish, ulardan iloji 
boricha ko‘proq qo‘shimcha qiymat undirishning g‘oyatda samarali usuli, deb 
qaralgan. Amir Temur davrida markazlashgan, intizomli davlatning barpo 
etilganligiga ham Sohibqironning o‘z qo‘l ostidagilarga “Qo‘rquv bilan umid 
o‘rtasida ushlash” bo‘yicha boshqarishi sabab bo‘lgan. 
Kapitalizm tuzumining boshlang‘ich davrida tadbirkor - mulk egasi ishlab 
chiqarishni o‘zining shaxsiy tajribasiga tayanib boshqargan. XVIII asrning 
oxirlarida Angliyada bo‘lgan sanoat inqilobi boshqaruvga bo‘lgan qiziqishni yanada 
kuchaytiradi. Boshqaruv xodimlarini tayyorlashga alohida e’tibor berila boshladi. 
Ammo XIX asrning ikkinchi yarmi va XX asr chegarasida texnika va 
texnologiyaning takomillashuvi, ishlab chiqarishning keskin o‘sishi boshqarishni 
murakkablashtirib yuboradi va uni maxsus bilimlarni talab etuvchi, faoliyatning 
maxsus sohasiga aylantirdi. Ushbu muammolarni hal etish uchun boshqaruv 
cohasidagi tajribani umumlashtirish, ishlab chiqarish va xodimlarni boshqarishning 
4. 
Vaziyat 
(situatsiya)li 
yondoshuv 
- Boshqariluvchi ob’ektning muayyan sharoitidagi ichki va tashqi 
vaziyatiga qarab boshqarishining ma’qul usuli qo‘llaniladi. 
5. 
Integratsion 
yondoshuv 
- Boshqariluvchi ob’ekt yuqoridagi uslublar (vaziyatli, kompleks, 
tarkibiy yondoshuvlar)ni birgalikda qo‘llash yordamida boshqariladi. 
7. 
Iqtisodiy-
matematik 
yondoshuv 
- Maqbul qaror qabul qilish maqsadida matematik uslublar va hisoblash 
mashinalarini keng miqyosda qo‘llash. 
8. 
Kuzatish
usuli 
- Boshqariluvchi ob’ekt to‘g‘risidagi ma’lumotlarni rejali, ilmiy, 
uyushtirilgan asosda to‘plash usuli. 
9. 
Eksperiment 
(tajriba) usuli 
- Boshqarish jarayonida boshqariluvchi ob’ektga nisbatan namunaviy 
tajribadan o‘tgan usullarni qo‘llash. 
10. 
Sotsiologik 
kuzatuv usuli 
- Boshqaruv maqsadida turli anketali so‘rovlar, suhbatlar, testlar, 
infratuzumli tahlillarni o‘tkazish. 

---

samarali usullarini izlashga olib keldi. Natijada, boshqaruv to‘g‘pisidagi ilm-fan 
vujudga keldi. 
O‘sha davrdan boshlab to bugungi kunga qadar boshqaruv ta’limotida quyidagi 
to‘ptta yo‘nalish (maktab) evolyusion tarzda rivojlangan va o‘zining tegishli 
hissasini qo‘shgan (3-jadval). 
3-jadval