I-bob. Menejment nazariyasining rivojlanishi

1 
2 
3 

---

10. 
Tartib 
•
Hamma o‘z o‘pnida bo‘lishi va o‘z burchini ado etishi lozim. 
11. 
Adolat 
•
Tashkilotda adolatning hukm surishi - bu qonunning ustuvorligi 
bilan rahmdillikning uyg‘unlashuvi. 
12. 
Xodim uchun ish 
joyining doimiyligi 
•
Yuqori darajadagi qo‘nimsizlik tashkilot faoliyati samaradorligini 
pasaytiradi. O‘z ish joyini mustahkam egasi bo‘lish harakatida bo‘lgan 
oddiy rahbar bir joyda muqim ishlashni istamaydigan iste’dodli 
rahbardan ming chandon yaxshi. 
13. 
Tashabbus 
•
Tashabbus - bu tom ma’noda rejani ishlab chiqish va uning o‘z 
vaqtida bajarilishini ta’minlash. 
14. 
Korporativ puh 
Ittifoq - bu kuch. U esa xodimlar o‘rtasidagi natijasi hamjihatlik va 
manfaatlarning hamohanglashuvi bo‘lishi mumkin. 
A.Fayol boshqarishni: 
• 
kelajakni quruvchi; 
• 
faoliyatni tashkillashtiruvchi; 
• 
tashkilotni idora qiluvchi; 
• 
faoliyat turlarini muvofiqlashtiruvchi; 
• 
qaror va buyruqlarning bajarilishini nazorat qiluvchi kuchli qyrol
 
deb ataydi.
 
Bu fikrlar hozirgi kunda ham boshqarish fani asosida yotadi.
 
 
1.3.3. “Inson munosabatlari maktabi” ta’limotlari 
“Ilmiy” menejent va “mumtoz” menejment namoyandalari mehnatni ilmiy 
tashkil qilish usullarini ishlab chiqishdi va mehnatni 
texnokratik 
boshqarilishiga 
asos solishdi. Bu usulga ko‘ra: 
•
rahbarning xodimga bo‘ladigan munosabatlari alohidalashtirildi; 
•
mehnatni rag‘batlantirish qat’i normalashtirildi; 
•
mehnatni rejalashtirish va nazorat qilish qat’ilashtirildi; 
•
mehnatga “jucmonan majburla”" joriy qilindi; 
•
yollanma ishchidan “fikrsiz robot” sufatida foydalanish usuli qat’i o‘rnatildi. 
Mehnatni texnokratik boshqarish usuli yollanma ishchilarning mehnat 
unumdorligini oshirishda g‘oyatda samarador va maqbul usul sifatida ko‘p yillar 
davomida xizmat qildi. Ayniqsa, bu usul G.Ford zavodlarida yuqori rivojlanishga 
erishdi. Uning boshqa izdoshlari ishlab chiqarishni uzluksiz - konveyer usulida 
tashkil etish orqali boshqarishni markazlashtirishga, mehnatni ilmiy tashkil etishga, 
unumdorlikni keskin oshirishga erishdilar. 
1850-1860 yillarda fan-texnika omilining kuchayishi mehnatni tashkil qilish va 
uni boshqarishda qo‘llanilayotgan texnokratik usulning takomillashtirilishini taqozo 
etdi. Fan-texnika taraqqiyoti yangi texnologiyalarning kirib kelishini jadallashtiradi. 

---

Endi ishchi kuchiga bo‘lgan munosabat tubdan o‘zgaradi. 
Shunday bir sharoitda 1820-1830 yillari AQSHda ilmiy va mumtoz 
menejmentlarga myqobil harakat sifatida “teylorizm”ga qandaydir darajada qarshi 
turuvchi yangi nazariya – “insoniy munosabatlar”
 
maktabi paydo bo‘ldi. Bu 
maktabga amerikalik jamiyatshunos va ruhshunoc E.Meyo (1880-1949) asos soldi. 
Bu maktab nuqtai nazaridan: 
•
ishchi - bu fikrsiz robot emas, balki obro‘-e’tiborga, o‘z-o‘zini hurmam 
qilishga, o‘z qadr-qimmatini his etishga; 
•
boshqa kishilar tomonidan ma’qullanishga, shaxsiy maqsadlar va manfaatlarga 
erishishga intilishda muayyan ijtimoiy ehtiyojlarga ega bo‘lgan individdir. 
Ayni individlar kompaniya va firmalarning manbai ekanigidan kelib chiqib, 
insoniy munosabatlar maktabi boshqaruvning: 
•
tashabbuskorlikdan; 
•
ishchilar bilan hamkorlikdan; 
•
kompaniyada “birdamlik puhi” va “mushtaraklik tuyg‘usi”ni shakllantirishdan 
foydalanish, hamda ularni rag‘batlantirishga asoslangan tegishli usullarni ishlab 
chiqdi. 
Amerikalik 
olim 
D.Mak-Gregor 
(1906-1964) 
“inson munosabatlari” 
maktabining atoqli namoyandalaridan hisoblanadi. U inson xulq-atvorining ikki 
modeli, xodimning o‘z mehnatiga ikki xil munosabatda bo‘lishi mumkinligini 
inobatga olib, X (iks) va U (igrik) nazariyasini yaratadi.