I-bob: biologiya darslarida ekskursiyalarni tashkil

 

 

FOYDALANILGAN  ADABIYOTLAR......................................................... 

 

 

 

 

---

KIRISH 

       “Tabiat – bu ajdodlardan qolgan meros emas, 

 balki avlodlardan qarzga olingan boylikdir” 

 “Barqaror Rivojlanish Konsepsiyasi”. 

 

Mustaqil  O‘zbekiston  hozirgi  davrda  talim  samaradorligini  oshirish,  o‘sib 

kelayotgan  yosh  avlodni  har  tamonlama  rivojlanish  uchun  ularni  ongida  fan 

asoslari  bo‘yicha  boshlang‘ich  bilimlarni  singdirish  shaxsiy  sifatlarni  tarkib 

toptirish  va  rivojlantirish  uchun  kompleks  tarbiyani  amalga  oshirishdek  

boshlangich sinf o‘qituvchilari oldida masulyatli vazifalar turibdi. 

Umumiy  o‘rta  talim  bilimlarning  zarur  hajmini  beradi,  mustaqil  fikrlash 

tashkilotchilik qobiliyati, va amaliy tajriba ko‘nikmalarini rivojlantiradi, dastlabki 

tarzda kasbga yo‘naltirishga va talimning navbatdagi bosqichini tanlashga yordam 

beradi.  Bu  o‘rinda  o‘quvchilarni  tabiat  va  uning  jonsiz  va  jonli  jismlari  haqidagi 

bilimlarni egallash, tevarak atrofimizni o‘rab turgan borliq odamlarga qanday ta'sir 

ko‘rsatishiga  doir  boshlang‘ich  bilimlarni  egallash  alohida  ahamiyatga  molikdir. 

Odamzod doimo tabiat qo‘ynida faoliyat ko‘rsatadi, u bilan uzluksiz munosabatda 

bo‘ladi.  Bu  faoliyat  oqilona  tashkil  etilmasa  va  u  bilan  munosabat  to‘g‘ri 

o‘rnatilmasa, inson o‘zi va tabiat uchun muammolar tugdiradi 

Biologik  ta'lim  insoniyat  hayotida  katta  amaliy  ahamiyatga  ega. Biologiya 

o‘qituvchisi biologik bilimlarni xar bir inson haѐti va mehnatidagi rolini chuqur 

anglashi  va  bunga  ishonch  hosil  qilishi  lozim.  Biologiya  fanlarini  yutug‘lari 

ishonchli tarzda insoniyat yangi davrga biologiya asriga kirib borganligi g‘aqida 

dalolat beradi. 

XIX  asrning  oxiri  XX  asrning  boshlarida  Turkistonda  jadidlarning  tarbiya 

xaqidagi  qarashlari  ham  ilg‘or  fikrlar  bilan  boydir.  Jadidlarning  tarbiya,  odob, 

ahloq  xaqidagi  fikrlari  inson  tarbiyasida  musulmonlarga  xos  diѐnatni  saxovatli 

xislatlarni qabul qiladilar. 

---

Markaziy  osiѐ  jadidchiligi  haqida  gap  ketganda,  buni  Beruniy,  Qodiriy, 

Fitrat, Avloniy kabi o‘nlab ma'rifatparvar ilm daholarining faoliyatisiz tasavvur 

qilib bo‘lmaydi. 

Abdulla Avloniyning “Usuli jadid”, “Ikkinchi muallim”,”Maktab guliston” 

kabi  darsliklarida  ta'lim  va  tarbiyani  uzviyligini  amalga  oshirish  uchun  kerakli 

fikrlar berilgan. 

Abdulla  Avloniyning  “Turkiy  guliston  ѐxud  ahloq  ”  asarida  ahloq,  ta'lim, 

tarbiya to‘g‘risida qimmatli fikrlar berilgan. 

Respublikamizda  Biologiya  o‘qitish  metodikasiga  oid  tadqiqotlar  XX 

asrning ikkinchi yarmida boshlandi. Metodist olimlar o‘zlarinng e'tiborini mktab 

botanika,  zoologiya,  umumiy  biologiya,  ekologiya  darslarida  maxalliy 

mteriallaridan foydalanish muammosini yechishga qaratildi. 

Biologiya  va  ekologiyani  o‘qitish  metodikasida  ta'lim  va  tarbiyani 

uzviyligini  amalga  oshirish  uchun,  sobiq  sovet  davridagi  metodislarni  ham  roli 

katta.  Masalan:  professor  B.V.Vsesliyatskiyning  “Biologiyani  umumiy  o‘qitish 

metodikasi” Moskva-1960  yil.Professor  R,I.Barovskiy  taxriri  ostida  “Biologiya 

o‘qitish  metodikasi.”  Moskva-1962  yil.A.T.G‘ofurov,  S.Xabirova  Toshkent: 

1978  yil.”Biologiyadan  sinfdan  tashqari  mashg‘ulotlar”  nomli  o‘quv 

qo‘llanmasida  maktab  o‘quvchilari  bilan  sinfdan  tashqari  mashg‘ulotlarini 

o‘tkazishni qulay usullari. 

N.M.Verzelin va V.M.Korneniskayalarning “Biologiya o‘qitishning umuiy 

metodikasi” Moskva 1983 yil. 

A.T.G‘ofurov,  O.M.Nosirov.Toshkent  1985  yil  “Maktabda  biologiya 

kursida  tabiat  muxofazasi  tushunchasini  shakillantirish”qo‘llanmasida  tabiat 

muxofazasi  tushunchasini  maktab  o‘quvchilarida  qay  darajada  shakillantirish 

usullari ochib berilgan. 

A.Qodirov, 

Q.Xaydarov.Toshkent 

1989 

yil.”Biologiya 

o‘qitish 

metodikasidan  labaratoriya  mashg‘ulotlari  ni  qanday  qilib  o‘tkazishni  ”  sodda 

usullari ko‘rsatib berilgan. 

---

Keyingi  vaqtlarda  boshqa  fanlar  qatorida  biologiya  darslarini  xam 

no'ananaviy  usul  shakillari  ko‘rinmoqda.  A.T.G‘ofurov,  J.Tolipova,  Toshkent 

1990  yil.  “Umumiy  biologiyani  o‘qitishda  noan'anaviy  o‘qitish  usullarini” 

ko‘rsatib berdilar. 

 

 

 

J.Tolipova, A.G‘ofurov Toshkent2004.”Biologiya

 

o‘qitish metodikasi” 

metodik qo‘llanmalarida akademik litsey va kasb xunar kollejlarida bioogiyani 

o‘qitish usullari ko‘zga ko‘rindi. 

A.T.G‘ofurov,  J.Tolipova  va  boshqalar.Toshkent  2005-yil.”Biologiya 

o‘qitish  metodikasi”  ni  tarixini  o‘rganish  uchun  quyidagi  ma'lumotlarga  ega 

bo‘lishi shart. 

Biologik  ta'lim  insoniyat  hayotida  katta  amaliy  axamiyatga  ega. Biologiya 

o‘qituvchisi biologik bilimlarni xar bir inson haѐti va mexnatidagi rolini chuqur 

anglashi  va  bunga  ishonch  xosil  qilishi  lozim.Biologiya  fanlarini  yutug‘lari 

ishonchli tarzda insoniyat yangi davrga biologiya asriga kirib borganligi g‘aqida 

dalolat beradi. 

XIX  asrning  oxiri  XX  asrning  boshlarida  Turkistonda  jadidlarning  tarbiya 

xaqidagi qarashlari ham ilg‘or fikrlar bilan boydir. 

   Jadidlarning  tarbiya,  odob,  ahloq  xaqidagi  fikrlari  inson  tarbiyasida 

musulmonlarga xos diѐnatni saxovatli xislatlarni qabul qiladilar. 

 

Markaziy  Osiѐ  jadidchiligi  haqida  gap  ketganda,  buni  Beruniy,  Qodiriy,  Fitrat, 

Avloniy kabi o‘nlab ma'rifatparvar ilm daholarining faoliyatisiz tasavvur qilib 

bo‘lmaydi. 

 

Abdulla  Avloniyning  “Usuli  jadid”,  “Ikkinchi  muallim”,”Maktab  guliston”  kabi 

darsliklarida  ta'lim  va  tarbiyani  uzviyligini  amalga  oshirish  uchun  kerakli 

fikrlar berilgan. 

Abdulla Avloniyning “Turkiy guliston yoxud ahloq ” asarida ahloq, ta'lim, tarbiya 

to‘g‘risida qimmatli fikrlar berilgan. 

---

Respublikamizda  Biologiya  o‘qitish  metodikasiga  oid  tadqmqotlar  XX  asrning 

ikkinchi  yarmida  boshlandi.  Metodist  olimlar  o‘zlarinng  e'tiborini  mktab 

botanika,  zoologiya,  umumiy  biologiya,  ekologiya  darslarida  maxalliy 

mteriallaridan foydalanish muammosini yechishga qaratildi. 

Umumiy  o‘rta  ta’lim  muassasalarida  biologiya  fanini  o‘qitishning  maqsadi  - 

o‘quvchilarga  tirik  organizmlarning  tuzilishi,  ko‘payishi,  kelib  chiqishi, 

xilma-xilligi,  o‘zaro  munosabatlari,  muhofazasi,  tabiat  va  inson  hayotidagi 

ahamiyati  haqidagi  bilimlarni  berish,  o‘quvchilarning  ilmiy  dunyoqarashini 

kengaytirish, mantiqiy va ijodiy fikrlashini shakllantirishdan iborat. 

 

O‘quvchilarda  bu  xususiyatlarni  tarbiyalashda  fanga  oid  bilim,  ko‘nikma  va 

malakalarning 

dars 

jarayonida 

singdirish 

bilan 

birgalikda 

ularda 

kompetensiyalarni ham shakllantirish lozim. 

  

Kompetensiyaviy  yondashuvga  asoslangan  ta’lim  –  o‘quvchilarda  egallangan 

bilim, ko‘nikma va malakalarini o‘z shaxsiy, kasbiy va ijtimoiy faoliyatlarida 

amaliy  qo‘llay  olish  kompetensiyalarini  shakllantirishga  yo‘naltirilgan 

ta’limdir. 

 

Kompetensiyaviy  yondashuvga  asoslangan  ta’lim  o‘quvchilarda  mustaqillik,  faol 

fuqarolik  pozitsiyasiga  ega  bo‘lish,  tashabbuskorlik,  mediaresurslar  va 

axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan o‘z faoliyatida oqilona foydalana 

olish,  ongli  ravishda  kasb-hunar  tanlash,  sog‘lom  raqobat  hamda 

umummadaniy ko‘nikmalarini shakllantiradi.