I bap. Dóńes figuralar

Tıykarǵı qásiyetler hám túrleri

Bizge belgili bolǵan tórt múyesh hám tárepten ibarat derlik barlıq figuralardı konveks tórtmúyeshler dep esaplaw múmkin. 

Tómendegilerdi ajratıp kórsetiw múmkin:

1. 
   parallelogramm;
   
2. 
   kvadrat;
   
3. 
   tórtmúyesh;
   
4. 
   trapezoid;
   
5. 
   romb.
   

Bul figuralardıń barlıǵı tek ǵana tórtmúyesh emes, balki dóńes ekenligide birlestiredi.
Súwrette dóńes trapezoid kórsetilgen. Bul jerde trapezoid bir tegislikte yaki segmenttiń bir tárepinde ekenligin kóriwińiz múmkin. Eger siz usıǵan uqsas hareketlerdi amelge asirsańiz, basqa barlıq táreplerde trapezoid konveks ekenligin bilip aliwińiz múmkin.

23-súwret

Paralelogram dóńes tórtmúyeshlikpa?

Joqarıda parallelogrammniń kórinisi. Súwretdan kórinip turǵanınday, parallelogram da dóńes bolıp esaplanadı. Eger siz súwretke AB, BC, CD hám AD segmentleri jatatuǵın sızıqlarǵa salıstırmalı qarasańiz, bul sızıqlardan ol hár dayım bir tegislikte ekenligi anıq boladı. Parallelogramnıń tıykarǵı qásiyetleri sonda, onıń tárepleri jup parallel hám qarama-qarsı múyeshleri bir-birine teń boladı.
Endi kvadrat yaki tórtmúyeshlikti qarayıq. Tıykarǵı qásiyetlerine kóre olar ham parallelogram, yaǵnıy olardıń barlıq tárepleri parallel tárizde jup bolıp jaylasqan. Tek tórtmúyeshda táreplerniń uzunlıgı har túrli bolıwı múmkin hám múyeshleri tuwrı (90 gradusga teń), kvadrat bul tórtmúyeshler bolıp, onıń barlıq tárepleri teń hám múyeshleri de tuwrı. Parallelogrammnıń tárepleri hám múyeshlari har túrli bolıwı múmkin.
Natiyjede, tórtmúyeshtiń barlıq tórt múyeshi qosındısı 360 gradusga teń bolıwı kerek. Bunı tórtmúyesh járdeminde anıqlawdıń eń ańsat jolı: tórtmúyeshtiń barlıq tórt múyeshi tuwrı, yaǵnıy 90 gradusga teń. Usı 90 graduslik múyeshleriniń qosındısı 360 gradusdi beredi, basqasha aytqanda, eger siz 90 gradusdi 4 márte qossańız, kerekli natiyjege erisesiz.