88
18-jadvalning davomi
Nomlanishi
Formulasi
Molekulyar
massasi
Neytrallanish
soni
Sistematik
Trivial
9c,11c,13t- Okta-
dekatriyen kislotasi
Punik kislotasi
C
18
H
30
O
2
278,42
201,53
9,11,13,15- Okta-
dekatetrayen kislotasi
Parinar
kislotasi
C
18
H
28
O
2
276,40
203,00
5,8,11,14-
Eykozotetrayen
kislotasi
Araxidon
kislotasi
C
20
H
32
O
2
304,46
184,29
4,8,12,15,19-
Dokozapentayen
kislotasi
Klupanadon
kislotasi
C
22
H
34
O
2
330,49
169,77
4,8,12,15,18,21-
Tetrakozandek-sayen
kislotasi
Nizin kislotasi
C
24
H
36
O
2
356,53
169,75
O'ta to'yinmagan (poliolefin) kislotalarning inson organizmi uchun
ahamiyati juda katta. Ularning ba’zilari organism uchun o’rni qoplanmaydigan
(essentsial deb ham ataladi) hisoblanadi. Ularga boy bo’lgan mahsulotlarni go’yoki
aql va yurak
uchun yaratilgan deyishadi, ya’ni asab va yurak-tomir tizimlarining
normal faoliyati uchun juda ham zarurdir.
O'ta to'yinmagan yog 'kislotalari zanjirdagi qo'shbog'lar joylashuviga qarab
tasniflanadi. Bunda odatdagiday kimyoviy raqamlash tizimidan (ya’ni kislota
guruhiga ulangan qo’shni alfa atomidan boshlab raqamlashdan) foydalanilmaydi,
aksincha,
teskarisiga, molekuladagi
ω
atomidan boshlab raqamlanadi, chunki bu
kislotalarning fiziologik ahamiyati aynan shunday bog'lanish pozitsiyasiga bog'liq
ekanligi aniqlangan:
Shunga qarab ω-3, ω-6, ω-9 va h.k. qo’shbog’lar deb ataladi.
89
2.1.2. Uch bog’li yog’ kislotalari. Tarkibida boshqa funktsional guruhlari
bo’lgan kislotalar
Tarkibida uchbog`i bo`lgan to`yinmagan (alkin) kislotalar ham ahyon-
ahyonda uchrab turadi.
Alkin kislotalari ekvatorial va tropik iqlim hududlarining
tarqoq tarqalgan
o'simliklari urug'laridagi moylarda uchraydi.
Faqat birta uchbog’i bo’lgan sodda alkin kislotalari va tarkibida bir nechta
uchbog’i yoki ular bilan birgalikda qo’shbog’lari ham bo’lgan murakkab alkin
kislotalari mavjud.
Tarkibida gidroksil guruhi ham mavjud bo’lgan alkin kislotalari ma'lumdir.
Yog'lar tarkibida topilgan eng tanish alkin kislotasi – bu taririn kislotasidir
C
18
H
32
O
2
(6-oktadetsin).
Murakkab asetilen (alkin) kislotalariga misol qilib strukturaviy formulasi
CH
3
-(CH
2
)
5
-CH=CH-C
C-(CH
2
)
7
-COOH
bo’lgan
ksimenik yoki santalbik
kislotasini (
C
18
H
30
O
2
), strukturaviy formulasi
CH
2
=CH-(CH
2
)
4
C-C
C(CH
2
)
7
COOH
bo’lgan eritrogen (
C
18
H
26
O
2
) kislotasini, monokidroksikislotani
ifodalovchi ksimeninolik kislotalarini
CH
3
-(CH
2
)
5
-CH=CH-C
C-CHOH-(CH
2
)
6
-
COOH
keltirish mumkin.
Quyidagi alkin kislotalari sun’iy tarzda tayyorlangan: Pal’mitol
C
7
H
15
C
C-
(CH
2
)
6
-COOH
(8-geksadetsin); stearol
C
8
H
17
C
C-(CH
2
)
7
- COOH
(9-oktadetsin);
begenol
C
8
H
17
C
C- (CH
2
)
11
- COOH
(14-dokozan) va boshqalar.
Tabiiy yog`lar tarkibida gidroksikislotalar juda kam hollarda va kam
miqdorda uchraydi.
Faqat ritsinol kislotasi
C
18
H
34
O
2
bundan mustasno, chunki bu
kislota kastor moyidagi yog` kislotalarining 94% ni tashkil etadi. Ritsinol (12-
gidroksiolein)
kislotasining
struktura
formulasi
CH
3
-(CH
2
)
5
-CHOH-CH
2
-
CH=CH-(CH
2
)
7
COOH
.
Gidroksikislotalar o`simlik mumlari tarkibida birmuncha ko`proq uchraydi.
Ular bir qator to'yingan gidroksikislotalarni o'z ichiga oladi: sabin kislotasi
С
12
Н
24
0
3
, ya'ni 12-gidroksilaurin kislotasi,
yuniper kislotasi
С
16
Н
32
0
3
, ya'ni 16-
gidroksipal’mitin kislotasi va boshqalar.
90
Miya lipidlari tarkibida 12, 14 va 16 ta uglerod atomlaridan iborat
gidroksikislotalar aniqlangan. Tserebrozidlar tarkibiga quyidagilar kiradi: α-
gidroksinervon kislotasi
C
24
H
46
O
3
, serebron (α-gidroksilignotserin) kislotasi
C
24
H
48
O
3
hamda 22ta va 26ta uglerod atomlarini o'z ichiga olgan gidroksikislotalar.
Lipidlar tarkibida dikarbon kislotalar ham uchraydi. To`yinmagan yog`
kislotalaridan turli xil oksidlovchilar ta`siri ostida ham turli tarkibli
gidroksikislotalar
va ketokislotalar, shuningdek dikarbon kislotalar hosil bo`lishi
mumkin.
Gidroksikislotalar epoksid guruhini o'z ichiga olgan vernol kislotasiga
С
18
Н
32
0
3
o’xshash va quyidagi tuzilishga ega deb taxmin qilinadi:
Vernol kislotasi 12-epoksi, 9-oktadetsen kislotasi. U
Vernonia antelmitica
va
Cepholocroton cordofanus
urug'larining tarkibida uchraydi. Unga taxminan bir
xil tuzilishga ega bo'lgan va
Chrysanthemum coronarium
o’simligi urug'idan
olinadigan yog' tarkibida saqlanadigan koronar kislotasi
C
18
H
32
0
3
o'xshaydi.
Molekulyar kislorod ta'sir qilmaydigan yog'larning tarkibiga ketokislotalar
juda kam hollarda kiradi. Oytisik moyida ko'p miqdorda α-lican kislotasi
C
18
H
28
O
3
deb ataladigan ketokislota uchraydi. Tuzilishi bo'yicha u 4-keto-9,11,13-
octadekatrien
kislotasi
yoki
4-ketoeleostearin
kislotasidir.
Uning
erish
(suyuqlanish) nuqtasi 74-75
0
C.
α-lican kislotasi suyuqlanish
harorati taxminan
99,5
0
C bo’lgan β-izomerga osongina aylanadi.
Yog'larning atmosfera kislorodi bilan oksidlanishi natijasida ular tarkibida
karbonil va gidroksil guruhlarini o'z ichiga olgan oksidlangan kislotalarning
murakkab aralashmalari hosil bo'ladi. Oksidlangan kislotalarning tarkibi bugungi
kungacha hali juda ham kam o'rganilgan.
Oksidlovchi moddalar ta'siriga uchramagan yog'-moylarda dikarbon
kislotalari deyarli uchramaydi. Sumaxa mevasi pul’pasidan
ajratilgan
Do'stlaringiz bilan baham: 
