I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

1-jadval.  Suv uchun talab jadvali 

Miqdor 

(bochkalar) 

Narx 

(so`m) 

Jami daromad 

(va umumiy foyda) 

0 

120 

0 

10 

110 

1100 

20 

100 

2000 

30 

90 

2700 

40 

80 

3200 

50 

70 

3500 

60 

60 

3600 

70 

50 

3500 

80 

40 

3200 

---

 

286 

90 

30 

2700 

100 

20 

2000 

110 

10 

1100 

120 

0 

0 

 

Raqobat, Monopoliyalar va kartellar 

Anvar  va  Bahromning  Duopoliya  sharoitidagi  suvning  narxi  va  miqdorini 

muhokama  qilishdan  oldin,  agar  suv  bozori  yo  mukammal  raqobat  yoki 

Monopolistik bo`lgandagi qisqacha natijasini  keling ko`rib  chiqamiz. Bular tabiiy 

darajaning ikki qutbidir. 

Agarda suv bozorida mukammal raqobat bo`lsa, har bir firma ishlab chiqarish 

qarori narxni chekli harajatlarga teng darajada belgilashga olib keladi. Biz bu nasos 

bilan  tortib  olingan  qo`shimcha  suvning  chekli  harajati  nol  bo`lishini  qabul 

qilganmiz, suvni muvozanatli narx ham mukammal raqobat sharoitida nol bo`ladi. 

Bunda  muvozanatli  miqdori  120  bochka  bo`lar  edi.  Suvning  narxi  uni  ishlab 

chiqarish  harajatlarini  aks  ettirgan  bo`lar  edi  va  suvning  samarali  miqdori  ishlab 

chiqarilardi va iste’mol qilingan bo`lardi.  

Hozirda  Monopoliya  qanchalik  o`zini  tutishi  kerakligini  ko`rib  chiqamiz.  1- 

jadval 1 bochka suvning narxi 60 so`m va umumiy  miqdor 60 bochka bo`lganida 

foyda  maksimallshtirilganligini  ko`rsatadi.  Foydani  maksimallashtirayotgan 

Monopolist,  shunga  ko`ra,  mahsulot  miqdorini  va  narxini  tanlashi  kerak.  Bu 

Monopoliya uchun narx chekli harajatlardan ustun bo`lishi kerak. Natija samarasiz 

bo`ladi,  chunki  ishlab  chiqarilgan  va  iste'mol  qilinadigan  suv  miqdori  ijtimoiy 

samarali daraja 120 bochkadan pastga tushib ketadi. 

   Bizning Duopolistlardan qanday natija kutishimiz kerak? Buning bir sababi 

–  Anvar    va  Bahrom  uchrashadilar  va  ishlab  chiqariladigan  suv  miqdori  hamda 

uning uchun belgilanadigan narx bo`yicha kelishadilar. Ishlab chiqarish miqdori va 

uning  narxi  bo`yicha  firmalar  o`rtasidagi  bunday  kelishuv  maxfiy  kelishuv  deb 

ataladi, va kelishuvga muvofiq harakat qiluvchi firmalar guruhi kartel deyiladi. Bir 

kun  kartel  tashkil  etildi,  bozorga  Monopoliya  samarali  xizmat  qildi,  ya’ni  agar 

---

 

287 

Anvar  va  Bahrom  o`zaro  kelishuvga  kirishsalar,  ular  ushbu  bozordan  ishlab 

chiqaruvchilar  oladigan  umumiy  foydani  maksimallashtiruvchi  Monopol  ishlab 

chiqarish  hajmi  haqida  kelishib  oladilar.  Bizning  ikki  ishlab  chiqaruvchilarimiz 

umumiy 60 bochka suv ishlab chiqarardi, va bir bochkani 60 so`m narxda sotgan 

bo`lardi.  Yana  bir  bor,  narx  chekli  harajatlarni  oshiradi,  va  ijtimoiy  natija 

samarasiz bo`ladi. 

  Kartel qatnashchilari faqat ishlab chiqarishining umumiy darajasi haqidagina 

bir fikrga kelibgina qolmay, balki uning har bir a'zosi tomonidan ishlab chiqarilgan 

mahsulot miqdori haqida ham bir fikrga kelishlari kerak. Bizning holda, Anvar va 

Bahrom  Monopoliya  mahsuloti  60  bochkani  o`zlari  o`rtasida  qanchalik 

taqsimlashlarda  o`zaro  kelishishlari  kerak.  Kattaroq  bozor  ulushi  katta  foydani 

anglatadi,  chunki  kartelda  har  bir  a'zosida  bozorning  katta  ulushini  olish  istagi 

paydo  bo`ladi.  Agar  Anvar  va  Bahrom    bozorini    teng  bo`linishiga  rozi  bo`lsa, 

ularning har biri 30 bochka ishlab chiqarib, har bir narx bir bochka uchun so`m 60 

bo`lardi va har biri 1800 so`mdan foyda ko`rishadi.