I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

14.3 Oligopoliyaning bozor natijalariga ta'siri 

 

Fazraz qiling, masalan,  Shavkat va Davron to`satdan o`zlarini boyliklarini—

suv quduqlarini ochishdivva Anvar va Bahromning suv  Oligopoliyasiga qo`shildi. 

1-jadvaldagi  talab  jadvali  bir  xil  qolmoqda.  Ammo  bugungi  kunda  ko`pchilik 

ishlab  chiqaruvchilar  bu  talabni  qondirish  uchun  layoqatlidir. Shahardagi  suvning 

miqdori va narxi sotuvchilarni ikkitadan to`rttaga ko`payishiga qay darajada ta’sir 

qiladi?  

Agarda  suv  sotuvchilar  kartellardan  foydalana  olganda,  ular  Monopoliya 

narxini o`zgartirishi va Monopoliya miqdorini ishlab chiqarish tomonidan umumiy 

foydani  oshirishga  yana  bir  bor  harakat  qilishgan  bo`lardi.  Qachonki,  faqat  2 

sotuvchi  bo`lsa,  kartel  a’zolari  shartnomani  tadbiq  qilish  uchun  ba’zi  yo`llarni 

topishar va har bir a’zo uchun ishlab chiqarish darajasiga kelishishga rozi bo`lishar 

edi. Kartelning kengayishida bu natija ehtimol kam samara beradi, chunki guruhlar 

rivojlanishining hajmiga o`xshab natijaga erishish va hayotga tadbiq qilishda ko`p 

qiyinchiliklar vujudga kela boshladi. 

   Agarda Oligopolistlar kartel shaklida bo`lmasa, ya’ni  Monopoliyaga qarshi 

qonunlar buni ta’qiqlaydi, shuning uchun, qanchalik ko`p suv ishlab chiqarishlarini 

o`zlari  hal  qilishlari  shart.  Sotuvchilar  sonining  ortib  borishi  natijaga  qanchalik 

ta’sir qilishini  ko`rishga,  har bir  sotuvchining  qarama-qarshi qarorlarini  e’tiborga 

olishga harakat qilish kerak. Ishlab chiqaruvchida doimo qo`shimch 1 bochka suv 

ishlab chiqarish imkoniyati bor. Qabul qilingan qarorlar 2 xil samara beradi: 



 

   Ishlab  chiqarish  samarasi:  narx  chekli  harajatdan  yuqori  bo`lgani  uchun 

1bochka  qo`shimcha  sotilgan  suv  daromadni  oshiradi,  bu  yerda  narx  o`zgarmas 

deb olamiz. 



 

   Narx  samarasi:  ishlab  chiqarishning  oshishi  sotishning  umumiy  miqdorni 

ko`paytiradi,  va  bu  suvning  narxini  pasyishiga  va  boshqa  bochkalarni  sotishdan 

olinadigan foydani pasayishiga olib keladi. 

---

 

291 

Agar  ishlab  chiqarish  samarasi  narx  samarasiga  qaraganda  kattaroq  bo`lsa, 

quduq  egalari  ishlab  chiqarishni  ko`paytiradilar.  Agarda  narx  samarasi  ishlab 

chiqarish samarasiga nisbatan kattaroq bo`lganda, quduq egalari ishlab chiqarishni 

ko`paytirmas  edilar.  (Anig`i  shundaki,  bu  misolda  ishlab  chiqarishni  kamaytirish 

foydali  bo`ladi).  Har  bir  Oligopolist  ishlab  chiqarishni  oshrishni  bu  ikkala  chekli 

samara  teng  bo`lgunicha,  boshqa  firmalar  ishlab  chiqarishni  boshlagunga  qadar 

davom ettiradi. 

 Hozir  sanoatda  bo`lgan  firmalarning  soni  qanchaligi  har  bir  Oligopolistning 

chekli  tahliliga  ta’sirini  ko`rib  chiqaylik.  Sotuvchilarning  katta  miqdori,  kamida 

har  bir  sotuvchi  bozor  qiymatida  o`zining  ta’siri  haqida  tashvishlanadi.  Bu 

Oligopoliya  bir  o`lchamda  o`sishiga  qarab,  narx  ta’siri  pasayishining  ahamiyatga 

egaligidadir.  Qachonki,  Oligopoliya  juda  katta  bo`lib  rivojlansa,  qiymat  butunlay 

natija  bermaydi.  Bu  shuningdek,  bozor  qiymati  yakka  firmaning  uzoq  ta’sir 

qilmasligining ishlab chiqarishdagi qaroridir. Eng so`nggi sabablarda har bir firma 

bozor  qiymatini  qachonki  ishlab  chiqarishni  qanchalik  ko`p  qabul  qilsa,  xuddi 

bergandek oladi.  

Biz  hozir  raqobatga  ega  firmalarni  bir  guruhini  aslini  olganda  bir  katta 

Oligopoliyani  ko`rishimiz  mumkin.  Qachonki,  ishlab  chiqarishga  qanchalik  ko`p 

qaror  qabul  qilishsa,  bu  raqobatbardosh  firmalar  faqat  ishlab  chiqarish  natijasini 

e’tiborga olishadi: raqobatdosh firma narx oluvchi bo`lganligi sababli, narx natijasi 

bo`lmaydi. Shunday qilib, katta rivojlanishdagi Oligopoliya sotuvchilari miqdoriga 

o`xshab,  Oligopolistik  bozor  yanada  raqobatbardosh  bozorga  o`xshab  bormoqda. 

Bu  narx  chetdagi  narxga  yaqinlashadi,  va  ishlab  chiqarilgan  miqdor  ijtimoiy 

jihatdan samarali darajaga erishadi. 

Oligopoliyaning tahlillari xalqaro savdoning natijasi ustidagi bir yangi nuqtai 

nazarni taqdim qiladi. Faqat Yaponiyada yaratilgan avtomashinlarni, ya’ni Toyota 

va  Honda,  Germaniyada  yaratilgan  Volkswagen  hamda  BMW  avtomashinalari, 

AQSH avtomobillaridan Ford va General Motors avtomashinalarini tasavvur qilib 

ko`ring.  Agarda  davlat  avtomashina  xalqaro  savdo  sotig`ini  ta’qiqlasa,  faqat  ikki 

a’zo  o`rtasida  avtomashina  Oligopoliyasi  bo`lishi  mumkin.  Aslini  olganda  bozor 

---

 

292 

eng oliy maqsadlarda yuqori pog`onalarga ko`tarilar. Garchan xalqaro savdo bilan 

mashina  bozori  dunyo  bozori  bo`lmasada,  namunadagi  Oligopoliya  6  a’zoga  ega 

bo`ladi.