|
10-tema: Ibrayım Yusupov dóretiwshiligi
Jobası:
1.I.Yusupovtıń qaraqalpaq ádebiyatında tutqan ornı haqqında
2.Shayır lirikasınıń izertleniwi
3. I.Yusupov lirikası;
A. Shayır lirikasınıń ideyalıq, tematikalıq hám janrlıq ózgeshelikleri;
V. Shayır lirikasınıń formalıq ózgeshelikleri.
4. I.Yusupovtıń poemaları
68
Tayanısh sózler:
Publicistikalıq lirika, intim lirika, medetativ lirika, liro-dramalıq poema,
liro-epikalıq poema, romantikalıq poema
1.I.Yusupovtıń qaraqalpaq ádebiyatında tutqan ornı haqqında
XX ásir qaraqalpaq ádebiyatında, ásirese, poeziyada eń kózge kóringen talant iyesi Ibrayım
Yusupov bolıp tabıladı. Ol óziniń oyshıl, tereń lirizmge, obrazlı filosofiyaǵa qurılǵan lirikalıq
shıǵarmaları arqalı qaraqalpaq lirikasın janrlıq jaqtan ele de rawajlandırdı, jetilistirdi. Ol
qaraqalpaq ádebiyatında ásirler dawamında qáliplesken dástúrlerin dúnya ádebiyatı dástúrleri
menen sintezledi, jańa janrlıq túrlerdi hám kórkem formalardı alıp keldi. Ibrayım Yusupov
dóretiwshiligi arqalı qaraqalpaq ádebiyatında poema janrı kóp túrlendi, kórkeydi. Liro-dramalıq,
romantikalıq poemalar ayne, I.Yusupov dóretiwshiligi arqalı qaraqalpaq ádebiyatına kirip keldi.
Ol tek shayır bolıp qalmastan «Ǵarrı tuttaǵı gúz» (1963) prozalıq toplamın járiyaladı. Ásirese,
onıń «Seydan ǵarrınıń gewishi» gúrrińi qaraqalpaq ádebiyatında usı janrdaǵı eń kórnekli
shıǵarmalardıń biri bolıp qaldı. Sonıń menen birge I.Yusupov qaraqalpaq ádebiyattanıw ilimine
de óz úlesin qostı, ádebiyatımızdıń hár qıylı problemaları boyınsha bir qansha maqalalar
járiyaladı. Ádebiyatımızdaǵı usınday ullı xızmetleri hám «Aktrisanıń ıǵbalı», «Dala ármanları»,
«Gilemshi hayal haqqında haqıyqatlıq» poemaları ushın Berdaq atındaǵı Qaraqalpaqstan
mámleketlik sıylıǵınıń laureatı boldı. Ózbekstan hám Qaraqalpaqstan xalıq shayırı. Ózbekstan
Qaharmanı.
Ekinshi jer júzlik urıstan keyin shayır bolıp qáliplesken Ibrayım Yusupovtıń balalıq hám
jaslıq jılları urıs dáwirine tuwra keldi. Ol 1929-jılı Shımbaydıń Azat awılında dúnyaǵa keldi. Ol
1949-jılı Qaraqalpaq pedagogikalıq institutın tamamlaǵannan soń 1961-jılǵa shekem onlaǵan jıl
usı institutta ádebiyattan sabaq berdi. 1961-62-jılları «Ámiwdárya» jurnalınıń bas redaktorı
boldı. 1962-65-jılları N.Dáwqaraev atındaǵı Til hám ádebiyat institutında ilimiy xızmetker bolıp
isleydi hám ilimiy jumıs penen shuǵıllandı. 1965-80- jılları Qaraqalpaqstan respublikası
jazıwshılar awqamın basqardı. 1980-85-jılları «Erkin Qaraqalpaqstan» gazetasınıń redaktorı
bolıp isledi. Sońǵı jılları pútkil awqamlıq Paraxatshılıq qorınıń Qaraqalpaqstan bóliminiń,
ǵárezsizlik jıllarına kelip Qaraqalpaqstandaǵı ruwxıy mádeniyat hám aǵartıw orayına basshılıq
etedi. I.Yusupovtıń birinshi qosıǵı «Watanım» 1946-jılı baspada jariyalandı. 1949-jılı-aq birinshi
poeması – «Joldas muǵallim»i baspadan shıqqannan keyin xalqımızdıń súyikli shayırına aylandı.
Sonnan keyingi jılları shayırdıń 20 ǵa jaqın poetikalıq toplamı, 10 nan aslam poemaları
qaraqalpaq oqıwshılarına inám etildi. Á.Shamuratov penen birlikte «Qırıq qız» dramasın,
«Ómirbek laqqı» (1966) komediyasın, «Ájiniyaz» (1973) librettosın, «Iskender patshanıń túsi»
(1986) dramasın, «Seydan ǵarrınıń gewishi» gúrrińin, bir neshe publicistikalıq hám ilimiy
maqalaların baspadan shıǵardı. I.Yusupov qaraqalpaq ádebiyatınıń túrli máseleleri boyınsha
«Lirika haqqında sóylesiw» (1956), «Watandarlıq urıstan keyingi qaraqalpaq poeziyası» (1956),
«Xalıq shayırı A.Dabılov (1958), «Qaraqalpaqstan Maqtımqulınıń ekinshi shayırlıq Watanı»
(1959), «Maqtımqulı hám qaraqalpaq ádebiyatı»(1957), «Maqtımqulınıń shıǵarmaların
qaraqalpaq tiline awdarıwdaǵı alaǵatlıqlar» (1983), «Dala orfeyi» (1975) sıyaqlı birqansha ilimiy
maqalalar járiyaladı. Onıń awdarmasında qaraqalpaq tilinde dúnya klassikleriniń (Pushkin,
Bayron, Gёte, Geyne, Shekspir, Lermontov, Shevchenko, Mayakovskiy), túrkiy xalıqlar
shayırlarınıń (Maqtımqulı, Toqay, S.Vurgun, M.Karim, Zulfiya) ayırım qosıqları kitapları hám
shıǵarmaları járiyalandı.
I.Yusupovtıń poeziyalıq toplamları
69
•
"Baxıt lirikası" (1955); "Kún shıǵıs jolawshısına" (1959); "Oylar" (1960); "Jeti
asırım" (1962); "Dala ármanları" (1966); "Zaman aǵımı" (1968); "Kewil kewilden suw
isher" (1971); «Tumaris hám basqa poemalar» (1974), «Yosh» (1978), "Dáwir samalları" (1982);
"Alasatlı dúnya bul" (1987); «Duzlı samallar» (1988), "Kewildegi keń dárya" (1989);
"Úmit jaǵısı" (1992); «Begligińdi buzba sen» (1995), "Búlbil uyası" (1997); “Ómir saǵan
ashıqpan” (1999), "Hár kimniń óz zamanı bar" (2004 ) h.t.b. Shayırdıń tańlamalı
shıǵarmalarınıń eki tomlıǵı eki ret (1978-79, 1992) baslıp shıqtı.
Shayır dóretpeleri orıs, ózbek hám basqa da kóplegen tillerde poetikalıq toplam hám
ayırım shıǵarmalar túrinde járiyalandı.
•
Pesnya gornogo ruchya, "
Soveckiy pisatel", Moskva, 1960;
•
Meridianı serdca,
"Soveckiy pisatel", Moskva, 1966;
•
Glaza yashericı,
"Soveckiy pisatel", Moskva, 1973;
•
Stixi (1976) ,
•
«Zvon stremeni» (1981) , «Stremlyus vsey dushoy» (1986)
•
Buloqlar qaynaydi,
Wz adabiy nashr, Toshkent, 1960;
•
Oltin qirǵoq,
Toshkent, 1962;
•
Sahro orzulari,
Toshkent, 1965;
•
Chul turǵayi,
Toshkent, 1972;
•
Talaa qıyaldarı,
Frunze, 1969.
h.t.b.
Do'stlaringiz bilan baham: |
