Házirgi qaraqalpaq ádebiyatı hám ádebiy process 1-tema: Kirisiw, házirgi qaraqalpaq ádebiyatı pániniń maqseti hám wazıypaları

Ádebiyattanıw ilimi hám ádebiy kritika. 
Ullı watan urısı jıllarındaǵı hám 50-jıllardıń 
ishinde qaraqalpaq ádebiyatınıń wazıypaları, kórekm tvorchestvonıń hár qıylı máseleleri 
boyınsha jazılǵan kritikalıq maqalalardan N.Dáwqaraevtıń "Urıs kúnlerinde qaraqalpaq 
iskusstvosı", M.Dáribaevtıń "Sapalı ádebiyat ushın" , "Shayırlar watandarlıq urıs kúnlerinde", 
Á.Shamuratovtıń "Jigirma jılda Qaraqalpaq sovet ádebiyatı", I.Saǵıytovtın "Patriot shayır" 
h.t.basqa da miynetlerdi kórsetiwge boladı. Bular tiykarınan qaraqalpaq ádebiyatınıń Ullı 
watandarlıq urıs temasın sáwlelendiriwge, patriotizm ideyası menen suwǵarılǵan poeziyamızdıń 
xarakterin ashıp beriwge baǵdarlanǵan edi. 
Urıstan sońǵı dáwirde qaraqalpaq ádebiy kritikası, ádebiyattanıw ilimi jana basqıshqa 
kóterildi. Qaraqalpaq jazıwshılarınıń úshinshi s’ezdi (1954), máwsimli shıǵıp turǵan ádebiy 

---

37 
almanaxlar Qaraqalpaq ádebiyatı hám iskusstvosı" jurnalınıń qaytadan shıǵarılıwı (1958), 
ádebiyat boyınsha ótkerilgen plenumlar ádebiy kritikanıń baǵdarın belgilewge kúshli járdem etti. 
Urıstan sońǵı ádebiyatta ádewir tájiriybesi bar I.Saǵıytov "XXV jılda qaraqalpaq sovet 
adebiyatı", X.Seytov "Jolmurzanıń shıǵarmaları haqqında" ("Ullı jolda", 1950) atlı kritika 
tarawında kóplegen maqalalar járiyaladı. 
Ádebiy kritikada 50-jılları teoriyalıq tayarlıqqa iye bir qatar jas ádebiyatshı kritikler 
B.Ismaylov, I.Yusupov, M. Nurmuxammedovlar óz maqalaları menen kórine basladı. Bul 
dáwirde M.Nurmuxammedovtıń rus ádebiyatınıń dástúrlerin iyelewge baylanıslı baqlawları, 
awdarma tuwralı pikirleri ("Rus ádebiyatınıń tradiciyaların úyreniw haqqında", 
"M.YU.Lermontov hám qaraqalpaq sovet ádebiyatı", "Gorkiy hám qaraqalpaq ádebiyatı" t.b) 
qaraqalpaq ádebiyatınıń eń aktual máselelerine arnalǵan. 
Shayır I.Yusupovtıń "Lirika haqqında sóylesiw", "Watandarlıq urıstan keyingi qaraqalpaq 
sovet poeziyası haqqında", "Xalıq shayırı Abbaz Dabılov" maqalaları (1956, 1959) poeziyadaǵı 
kórkem sheberlik máselelerin tallaw arqalı ádebiy sınǵa jańalıq alıp keledi. B.Ismayılovtıń 
"Jazıwshı tvorchestvolıq jaqtan barǵan sayın óse barıwı kerek" (1954) maqalası shayırlardıń 
shıǵarmaların tereń tallaw arqalı poeziyadaǵı formalizmge qarsı qaratılǵan. 
50-jıllarda qaraqalpaq ádebiyattanıw iliminde ádebiyatımızdı tariyxıy izertlewge 
baǵdarlanǵan jumıslar jarıqqa shıqtı. Mektepler ushın adebiyat baǵdarlamaları dúzildi, 
xrestomatiya hám sabaqlıqlar payda boldı. Qaraqalpaq ádebiyatınıń tariyxına arnalǵan 
monografiyalardıń arasında M.Nurmuxammedovtıń "Qaraqalpaq sovet ádebiyatınıń 
rawajlanıwına rus ádebiyatınıń tásiri", Q.Ayımbetovtıń "Qaraqalpaq sovet dramaturgiyasınıń 
tariyxınan ocherkler" sıyaqlı kólemli izertlew jumısları ayrıqsha orın tutadı. 
Qaraqalpaq ádebiyatshıları folklordı jıynawda klassik shayırlardıń shıǵarmaların 
sistemalastırıp basıp shıǵarıw, ulıwma 20-jıllarǵa deyingi ádebiyat tariyxın izertlew isleri alıp 
barıldı. Ullı watan urısınan sońǵı jılları ádebiy miyraslarǵa bolǵan nigilistlik qaraslardı 
áshkaralaytuǵın M.Nurmuxammedov, I.Saǵıytov, N.Kamalov, G.Esemuratovlardıń maqalaları 
sın maqalaları járiyalandı. Folklorlıq miyraslardıń problemaları, klassik ádebiyat wákilleriniń 
dóretiwshiligi, ádebiy janrlar boyınsha izertlew jumısları jazıldı.