Házirgi qaraqalpaq ádebiyatı hám ádebiy process 1-tema: Kirisiw, házirgi qaraqalpaq ádebiyatı pániniń maqseti hám wazıypaları

4.Ekinshi jer júzilik urıstan keyingi dáwirdegi qaraqalpaq dramaturgiyası
Urıstan keyingi dáwirde qaraqalpaq dramaturgiyasında bir qansha alǵa ilgerilewshilik 
kózge taslanadı. Dramaturglerimiz dáwirdiń aktual máselelerin óz shıǵarmalarında kórkem 
sáwlelendiriwge úlken itibar berdi. Dramaturgiyamızdıń rawajlanıwına rus hám tuwısqan 
xalıqlar dramaturgleriniń shıǵarmalarınıń respublikamız teatr saxnasında qoyılıwı da ayrıqsha 
áhmiyetke iye boldı. 
J.Aymurzaevtıń «Ámiwdárya boyında» pesasında fronttan jeńis penen jawıngerdiń tınısh 
dóretiwshilik miynettegi ornı súwretlengen. J.Aymurzaev hám A.Shamuratovlardıń «Aral qızı» 
pesası Aral balıqshılarınıń miynet romantikasın kórsetiwge arnalǵan. P.Tilegenovtıń «Birinshi 
gudok» pesasında Charjaw-Qońırat temir jolı qurılısındaǵı miynetkeshlerdiń qaharmanlıǵı 
súwretlengen. S.Xojaniyazovtıń «Zıyada» pesası urıs dáwirindegi tıldaǵı miynetkeshlerdiń 

---

36 
pidákerlik isin súwretleydi. Avtordıń «Jas júrekler» bas qaharman Zerxannıń miynet súygishligi 
hám muhabatqa sadıqlıǵı sáwlelengen . 
Dramaturgiyanıń rawajlanıwında tariyxıy temaǵa- Keńes húkimeti ornaǵanǵa shekemgi 
xalıq turmısın kórsetiwge arnalǵan pesalar úlken orın iyeleydi. J. Aymurzaevtıń «Aygúl-Abat», 
A.Begimov penen T.Allanazarovtıń «Ǵárip- ashıq muzıkalı dramaları. S. Xojaniyazovtıń 
«Súymegenge súykenbe» komediyası usınday shıǵarmalar qatarına jatadı. Bul pesalar dáwirdi 
xarakterlep kórsetiwshi kúshli konfliktlerge tiykarlanıwı menen ajıraladı. Olarda adamnıń óz 
erkin saqlaw ushın gúresi usaǵan ólmeytuǵın ideyanıń kórkem obrazlarda sheber beriliwi bolıp 
tabıladı. Qaharmanlardıń óz erki ushın gúresi kóbirek muhabbatqa bolǵan qatnasında, 
kózqarasında kórinedi. «Ǵárip-Ashıq» pesasında sociallıq teńsizlik ústemlik etip turǵan dáwirde 
sap muhabbat, adamgershilikti joqarı qoyıw ideyası alǵa qoyılǵan. Muhabbat muqaddes tuyǵı 
dep qarawshılar hám onı jaqlawshılar menen onnan hámel, baylıq ushın paydalanıwshılar 
arasındaǵı qarama-qarsılıqlar konfliktke tiykar etip alınǵan. «Aygúl- Abat», «Ǵárip-ashıq» 
dramaları konfliktlerdiń bir qansha kúshli bolıwı menen, qaharmanlar obrazınıń ádewir tolıq 
ashılıwı menen dramaturgiyamızdıń rawajlanıwında belgili ornı bar shıǵarmalar qatarına kiredi. 
S.Xojaniyazovtıń «Súymegenge súykenbe» muzıkalı komediyası da dramaturgiyamızdıń 
tabıslarınan boldı. Pesanıń rus. ózbek, qırǵız tillerine awdarılıwı da onda kóp ǵana unamlı 
sıpatlardıń bar ekenligin dáliylleydi. Shıǵarmada bas qaharmanlar Aysánem menen Áwezdiń óz 
muhabbatına erisiw jolındaǵı gúresi súwretlengen. Pesanıń syujeti qaharmanlardıń bunnan bılay 
da sanasınıń ósiwin názerde tutıp emes, al tek Ǵodalaqtı masqara etiw aldaw tiykarında 
rawajlanadı. Máselen, Doshımnıń qız bolıp, Áwezdiń teri jamılıp «áwliye» bolıp keliwleri tek 
kúlki tuwdırıwdı názerde tutadı. Bul komediya ushın S.Xojaniyazov Berdaq atındaǵı 
respublikalıq sıylıqtı alıwǵa miyasar boldı. 
Urıstan keyingi jıllarda balalar ushın arnawlı pesalar jazıldı. Bularda balalardıń jámiyetlik 
turmısqa qatnasın súwretlew baslı tema boldı. P.Tilegenovtıń «Ayıp kimde», «Apasınıń balası», 
J.Aymurzaevtıń «Ul qızım» h. t.b. pesaları balalarǵa arnaldı. 
Urıstan keyingi jıllarda J.Aymurzaevtıń «Ámiwdárya boyında», J.Aymurzaev hám 
Á.Shamuratovtıń «Aral qızı» P.Tilegenovtıń «Birinshi gudok» S.Xojaniyazovtıń «Zıyada», «Jas 
júrekler» shıǵarmalarınıń dórewi dramaturgiyada zamanagóy temanıń sáwleleniw ózgesheligin 
kórsetedi. Urıstan keyingi qaraqalpaq dramaturgiyası tariyxıy temanı kórkem sáwlelendiriw 
jaǵınan salmaqlı jetiskenliklerge eristi. J.Aymurzaevtıń «Aygúl-Abat», A.Begimov hám
T.Allanazarovtıń «Ǵárip-Ashıq», S.Xojaniyazovtıń «Súymegenge súykenbe» pesalarında 
xarakterlerdiń tereń ashılıwı menen turmıslıq qarama-qarsılıqlarǵa tiykarlanıwı menen 
qaraqalpaq dramaturgiyasında óz ornına iye boldı.