Huzuridagi davlat va jamiyat qurilishi akademiyasi



Download 6,19 Mb.
Pdf ko'rish
bet438/467
Sana02.01.2022
Hajmi6,19 Mb.
#311527
1   ...   434   435   436   437   438   439   440   441   ...   467
Bog'liq
ozbek filologiyasi bakalavri ixtisosligi

Mavzuga doir material 

 

Madaniyat  va  barqaror  rivojlanish  BMTning  doimiy  muvofiqlashtiruvchisi  janob 



Xolid  Malikning  1996-yil  Buxoroda  bo„lib  o„tgan  «Buyuk  Ipak  Yo„lini,  Madaniy 

Sayyohlikni  qayta  tiklash  va  O„zbekistonda  Qadimgi  merosni  tiklash»  bo„yicha 

Xalqaro Konferensiyada so„zlagan nutqidan ko„chirma. 

«Madaniyat Insoniy taraqqiyot konsepsiyasidagi o„zak jihatlardan biridir. Insoniy 

taraqqiyot  odamlar  uchun  yetishish  oson  bo„lgan  tanlashni,  birinchi  navbatda 

daromadlarga  daxldor  bo„lgan  tanlashni,  shuningdek,  odamlar  yashayotgan  atrof-

muhitni tanlashni, ularning bir qismi bo„lgan madaniyatga o„z hissalarini qo„shish va 

unda  ishtirok  etish  imkoniyatini  kengaytirish  jarayonidan  iboratdir.  O„z  navbatida 

tanlash  imkoniyatlarini  kengaytirish  insoniy  qobiliyatlarni  va  odamlarda  mavjud 

bo„lgan  o„z  qobiliyatlarini  ro„yobga  chiqarish  imkoniyatlarini  kengaytirishni  talab 

etadi. 

Agar  madaniyat  deganda  biz  turmush  tarzini  tushunsak  va  rivojlantirish  uchun 

uning BMT dagi insoniy qobiliyatlarini rivojlantirish degan ta‟rifini qabul qilsak, ana 



 

552 


shu  ikki  tushuncha  o„rtasidagi  muhim  aloqa  madaniyat  insoniy  imkoniyatlarini 

qanchalik kengaytirishi mumkinligida namoyon bo„lishi mumkin. 

Odamlar  va  madaniyatlar  o„rtasidagi  dialog  hamda  o„zaro  hamkorlik, hamjihatlik 

o„z  nomi  bilan  qadriyat  hisoblanadi.  U  to„g„ridan-to„g„ri  insoniy  qobiliyatlarni 

yaxshilaydi.  Qadriyatlar  va  g„oyalarni  almashish,  u  mahalliy  yoki  xalqaro  darajada 

amalga  oshirilishiga  qaramay,  agar  u  madaniyatlarni  o„zaro  hurmat  qilishga 

asoslangan bo„lsa, ijtimoiy uyg„unlik va taraqqiyotga olib kelishi mumkin. 

Jamiyatda  uyg„un  bo„lib  yashash  uchun  tegishli  yakka  tartibdagi  va  jamoa 

ko„nikmalariga ega bo„lish kerak, ular tarbiyalanishi va rivojlantirilishi kerak. 

Odamlarning  bir-birlari  bilan  o„zaro  hamjihatligi,  turli  nuqtayi  nazarlarni  hurmat 

qilishi va hamkorlik qilish  masalalari shunday  nomoddiy  aktivlar hisoblanadiki, ular 

jamiyatning  yaxlitligini  saqlash  va  rivojlantirish  uchun  zarur  bo„lgan  bog„lovchi 

vositaning  bir  qismini  tashkil  etadi.  Odamlarning  tabiatga  va  atrof-muhitga  qanday 

munosabatda bo„lishlarini belgilovchi madaniyat ham ana shunday bog„lovchi vosita 

hisoblanadi. 

Keyingi  ikki  asrda  keng  mintaqaviy  va  xalqaro  hamjamiyatlardan  ajralib 

yashayotgan  joyda  vujudga  kelgan  Markaziy  Osiyoning  Yangi  davlatlari  uchun 

madaniyat va madaniy o„z-o„zini ifodalashi insoniy qobiliyatlarini kuchaytirish uchun 

qudratli  vosita  hisoblanadi,  bular  esa  o„z  navbatida  jamiyat  integratsiyasiga  hamda 

tinch  holda  o„z  g„oyasini  ifodalashi,  bunyodkorlik  va  barqarorlik  rivojlanish  uchun 

qulay  sharoitlar  yaratishga  ta‟sir  ko„rsatadi.  Madaniyatini  tinch  holda  ifodalash 

odamlarni  birlashtiradi va  milliy  hamda  mintaqaviy  hamjamiyatlarda birlashtiruvchi, 

mazmunli aloqalarni vujudga keltiradi. 

YuNESKOning  ustavida  ma‟noli  va  to„g„ri  yozilganidek,  jahon  odamlarning 

aqlida  mujassamdir.  Madaniyat  kayfiyatni  belgilaydi,  agar  u  to„g„ri  yo„naltirilsa, 

boshqa millatlarga hurmatga va boshqa madaniy erkinliklarga hurmatga o„z hissasini 

qo„shadi. 100 dan ortiq millat istiqomat qiladigan mamlakatda  madaniy xilma-xillik 

mavjud bo„lib, u o„zgarishlarni amalga oshirish uchun qudratli kuch bo„lishi mumkin. 

Bu  shunday  kuchlarki,  ular  jamiyatni  uzoq  muddatga  ilg„or  va  jo„shqin  qilishi 

mumkin. 


 

* * * 

Buyuk  Ipak  yo„li  Sharq-u  G„arbni  bog„lab  turgan,  siyosiy-iqtisodiy,  madaniy  va 

ijtimoiy ahamiyatga ega bo„lgan ulkan voqelikdir. Uning tarixiy ahamiyatini hisobga 

olib birinchi marta Brussel uchrashuvida Yevropa va Osiyoni bir-biriga bog„laydigan 

«Yevropa-Kavkaz-Osiyo»  transport  yo„lagi  –  TRASEKAni  barpo  etish  masalasi 

ko„rib chiqildi va shu bo„yicha Deklaratsiya qabul qilindi. Aytish mumkinki, ayni shu 

uchrashuv  Buyuk  Ipak  yo„lini  tiklash  borasidagi  dastlabki  amaliy  qadam  bo„ldi. 

Darvoqe,  tarixda  Mashriqdan  Mag„ribga, Mag„ribdan  Mashriqqa  o„tgan  yo„llar  ko„p 

bo„lgan.  Ular  muayyan  sabablarga  ko„ra  turlicha  nomlangan.  Jumladan,  «Lazurit 

yo„li»,  keyinroq  «Shoh  yo„li»,  «Buyuk  Ipak  yo„li»...  Bugun  esa  –  TRASEKA  deb 

atalmoqda. 



 

553 


O„zbekiston Prezidenti I.Karimov 1998-yil 8-sentabr kuni Ozarbayjon poytaxtida 

ish  boshlagan  Buyuk  Ipak  yo„lini  tiklashga  bag„ishlangan  Xalqaro  konferensiyada 

ishtirok etdi. TRASEKA dasturi bo„yicha amalga oshirilayotgan ishlarga nafaqat unga 

ishtirokchi  mamlakatlar,  balki  jahondagi  boshqa  davlatlar  ham  katta  qiziqish  bilan 

qaramoqda. Mazkur anjumanda jahonning 32 mamlakati hamda Birlashgan Millatlar 

Tashkiloti,  Yevropa  tiklanish  va  taraqqiyot  banki,  Jahon  banki  kabi  o„ndan  oshiq 

nufuzli xalqaro tashkilotlardan vakillar ishtirok etdi. 

1996-yil  Saraxsda  Markaziy  Osiyo  bilan  Eron  temir  yo„l  tarmoqlarining 

tutashtirilgani  TRASEKA  loyihasini  amalga  oshirishda  dastlabki  katta  ishlardan  biri 

bo„lgan  edi.  Xuddi  o„sha,  1996-yil  13-may  kuni  O„zbekiston,  Ozarbayjon,  Gruziya, 

Turkmaniston  o„rtasida  o„zaro  erkin  tranzit  to„g„risidagi  shartnoma  imzolandi. 

Buyog„i  Yaponiyadan  to  Adriatika  dengiziga  qadar  cho„zilgan  ushbu  qadim  karvon 

yo„lining  muhim  bo„lagidan  foydalanishni  boshlagan  respublikalarning  sarf-xarajati 

kamayadi. 

Birgina  O„zbekiston  uchun  mazkur  shartnoma  kuchga  kirganidan  so„ng  paxta 

tashishga ketadigan xarajatning 12 million dollari iqtisod qilinadi. Chunki TRASEKA 

shimoliy  yo„nalishga  nisbatan  2  ming  kilometr  qisqadir.  Qolaversa,  mintaqa  iqlimi 

undan  yil  –  o„n  ikki  oy  to„xtovsiz  foydalanish  imkonini  beradi.  Yana  bir  misol: 

O„zbekiston o„z paxtasini, Qozog„iston va Rossiya orqali Ukraina portlariga yetkazish 

uchun tonnasiga 100 dollardan ziyod mablag„ sarflaydi. TRASEKA orqali tashilganda 

esa ushbu ko„rsatkich 55 dollarni tashkil etadi, xolos. 

TRASEKA loyihasining amalga oshishi O„zbekistonni Yevropa va Osiyo transport 

tarmoqlariga  tutashtiribgina  qolmasdan,  uning  eksport  imkoniyatlarini  oshiradi, 

loyihada  ishtirok  etuvchi  mamlakatlar  bilan  savdo  aloqalarini  yanada  kengaytiradi. 

1996-yil  Transkavkaz  yo„lagi  bo„yicha  O„zbekistonga  keltirilgan  va  olib  chiqib 

ketilgan  mahsulot  hajmi  salkam  140  ming  tonnani  tashkil  etgan  bo„lsa,  1997-yil  bu 

ko„rsatkich 285 ming tonnaga yetdi. 

O„zbekiston  bugun  TRASEKA  dasturi  bo„yicha  amalga  oshirilayotgan  ishlarda 

faol  ishtirok 

etish  bilan 

cheklanib 

qolmay, 


transport  kommunikatsiyasi 

imkoniyatlarini  kengaytirish  borasida  boshqa  loyihalarni  ham  amalga  oshirayotir. 

O„zbekiston  qo„shni  Qirg„iziston  hamda  Xitoy  bilan  Toshkent  –  Andijon  –  O„sh  – 

Irkeshtom yo„lini qurish va ta‟mirlash bo„yicha yaqindan hamkorlik qilayotir. Buyuk 

Ipak  yo„lining  bir  qismi  hisoblanmish  bu  yo„nalish  Yevropa  mamlakatlarini  Osiyo 

davlatlari bilan bog„laydi. 

Konferensiyada  ishtirok  etgan  davlatlar  rahbarlari  hamda  xalqaro  tashkilotlar 

vakillari  TRASEKA  yo„lagini  rivojlantirish,  transport  infratuzilmalarini  yanada 

takomillashtirish,  mintaqada  tinchlik  va  barqarorlikni  ta‟minlash,  TRASEKA 

doirasidagi  hamkorlikning  huquqiy  asoslarini  mustahkamlash  borasida  o„z  nuqtayi 

nazarlarini  bayon  qildilar.  Ta‟kidlash  kerakki,  O„zbekiston  Prezidenti  Islom 

Karimovning takliflari konferensiya ishtirokchilari tomonidan qizg„in kutib olindi. 

Islom  Karimov  TRASEKA  loyihasini  amalga  oshirish,  umuman,  qadimiy  Buyuk 

Ipak  yo„lini  qayta  tiklash  zarurati  ayrim  kishilarning  xohishidan  emas,  balki  vaqt, 




 

554 


sharoit,  dunyoviy  taraqqiyot  talablari  natijasida  paydo  bo„layotganini  alohida 

ta‟kidladi. 

Qadim zamonlardayoq hayotning o„zi odamlarni o„zaro hamkorlik uchun qisqa va 

qulay yo„llarni qidirishga majbur qilgan, dedi Islom Karimov. Bunga faqatgina savdo-

sotiq  ehtiyoji  emas,  balki  mustahkam  iqtisodiy,  madaniy  va  ma‟naviy  aloqalarni 

o„rnatish zaruriyati ham sabab bo„lgan. 

Ayrim  kuchlar  TRASEKA  doirasidagi  hamkorlikka  siyosiy  tus  berishga  harakat 

qilmoqda.  Ularning  maqsadlari  aniq:  o„zlaricha  go„yoki  dunyoning  yangidan 

bo„linishi  va  shunga  o„xshash  «o„yin»larni  o„ylab  topib,  mamlakatlar,  xalqlar 

o„rtasiga nifoq solish, taraqqiyotga to„siq bo„lish. Mamlakatimiz rahbari masalaning 

shu  jihatiga  e‟tibor  qaratib,  bunday  harakatlarga  mutlaqo  barham  berish  kerakligini 

aytdi.  Shuningdek,  Islom  Karimov  Yevropa  –  Kavkaz  –  Osiyo  transport  yo„lagi 

mintaqaviy  iqtisodiy  hamkorlik  aloqalarini  kengaytirish,  mazkur  yo„nalishda 

joylashgan  mamlakatlar  iqtisodiyotini  rivojlantirish,  qolaversa,  millatlararo  hamda 

davlatlararo muammolarni yechishda katta samara berajagini ta‟kidladi. 

Hozirga qadar jahonning 50 ta mamlakati  TRASEKA  yo„lagi orqali o„z yuklarini 

manzillariga  yetkazmoqda.  Mazkur  loyihaga  qo„shilishni  istovchi  mamlakatlar  soni 

ham  tobora  oshib  borayapti.  TRASEKA  dasturini  amalga  oshirishda  Yevropadagi 

siyosiy,  iqtisodiy  va  moliyaviy  tashkilotlar  yaqindan  yordam  ko„rsatyapti.  Xo„sh, 

bularning hammasi nimadan dalolat beradi? Mazkur yo„lakdan Sharq ham, G„arb ham 

birday  manfaat  topadi.  Markaziy  Osiyo  va  Kavkaz  uchun  jahon  bozoriga  keng  yo„l 

ochiladi.  Yevropa  mamlakatlari  uchun  esa  o„z  mahsulotlarini  Kavkaz  va  Markaziy 

Osiyo  bozorlariga  kiritish,  mazkur  mintaqalarda  o„zlarining  moliyaviy  ishtirokini 

kuchaytirish imkoniyati tug„iladi. 

Boku  konferensiyasida  TRASEKA  loyihasini  amalga  oshirish  bo„yicha 

hukumatlararo  komissiyani  tashkil  etish,  uning  doimiy  kotibiyatini  ta‟sis  qilish  va 

bosh  qarorgohini  Bokuda  joylashtirish  bo„yicha  o„rtaga  tashlangan  taklif 

ishtirokchilar  tomonidan  ma‟qullandi.  TRASEKA  loyihasini  amalga  oshirishda  uni 

mablag„  bilan  ta‟minlash  masalasi  ham  ishtirokchilar  tomonidan  atroflicha  ko„rib 

chiqildi va TRASEKA banki tashkil etish taklifi bir ovozdan qo„llab-quvvatlandi. 

Anjuman  nihoyasida  Yevropa  –  Kavkaz  –  Osiyo  yo„lagini  rivojlantirish  bo„yicha 

xalqaro  transport  to„g„risidagi  ko„p  tomonlama  Bitim  imzolandi.  Mazkur  hujjat 

xalqaro  yuk va  yo„lovchi tashishni  rivojlantirish va boshqarish,  transport sohasidagi 

huquqiy mezonlarni o„zaro muvofiqlashtirishni ko„zda tutadi. Shuningdek, anjumanda 

Boku  Deklaratsiyasi  hamda  Buyuk  Ipak  yo„lini  tiklashga  bag„ishlangan  xalqaro 

konferensiya bo„yicha yakuniy Kommyunike qabul qilindi. 

1998-yil 6-noyabr kuni Toshkentdagi «Interkontinental» mehmonxonasining Amir 

Temur zalida YuNESKO Ijroiya Kengashi 155-sessiyasining yakuniy yig„ilishi bo„lib 

o„tdi. 

155-sessiya  19-oktabr  kuni  Parijda  ochilgan  edi.  Uning  asosiy  mavzusi  «Inson 

huquqlari  Umumjahon  deklaratsiyasining  50  yilligi,  eslamoq  burchi  va  hushyorlik 

zaruriyati  –  qullikdan  inson  qadr-qimmatining  tiklanishi  sari»,  deb  belgilangan  edi. 




 

555 


Sessiyada  YuNESKO  Bosh  konferensiyasi  tomonidan  qabul  qilingan  YuNESKO 

faoliyat  dasturlarining  bajarilishiga  oid  hisobot  ma‟ruzasi  va  turli  tashkiliy 

masalalardan  tashqari,  dunyoviy  madaniyat  ravnaqiga  bag„ishlangan  uchta  hujjat 

qabul qilinishi mo„ljallangan edi. Birinchi hujjat BMT uchun mo„ljallangan dunyoviy 

madaniyat  haqidagi  jamlanma  ma‟ruza,  ikkinchisi  –  «Dunyoviy  madaniyat  yo„lida» 

deb  nomlangan  sohalararo  loyihaning  baholanishi  haqida  edi  va  ular  Parijdagi 

yig„ilishda qabul qilindi. 

Uchinchi hujjat  esa  O„zbekiston  tomonidan  taklif  qilingan  «Dunyoviy  madaniyat 

va  YuNESKOning  a‟zo  mamlakatlaridagi  faoliyati»  deb  nomlangan  qaror  loyihasi 

bo„ldi. 


O„zbekiston  hukumatining  taklifiga  binoan  Ijroiya  Kengash  qarorlari  ro„yxatiga 

kiritilgan  bu  hujjat  loyihasi  155-sessiyaning  Toshkentda  o„tadigan  yakuniy 

yig„ilishida qabul qilinishi mo„ljallangan edi. 

Sessiyaning  yakuniy  yig„ilishini  YuNESKO  Ijroiya  Kengashi  raisi  Pal  Pataki 

ochdi.  Rais  sessiya  kun  tartibiga  O„zbekiston  tomonidan  kiritilgan  hujjatning 

ahamiyati  haqida  gapirar  ekan,  uning  dunyoviy  madaniyat  shakllanishida  muhim 

omillardan  biri  bo„lib  qolishini  ta‟kidladi.  Shuningdek,  hujjat  muhokamasini 

O„zbekistonda  o„tkazish  taklifi  ko„pchilik  tomonidan  mamnuniyat  bilan  qabul 

qilinganini qayd etdi. 

Sessiyada O„zbekiston Prezidenti Islom Karimov nutq so„zladi. 

YuNESKOning  o„sha  paytdagi  Bosh  direktori  Federiko  Mayor  sessiyaning 

yakuniy  yig„ilishini  O„zbekistonda  o„tkazish  taklifini  bildirgani  uchun  Prezident 

Islom Karimovga anjuman qatnashchilari va tashkilot nomidan minnatdorchilik izhor 

qildi. 


«Men,  –  deb  ta‟kidladi  o„z  so„zida  F.  Mayor,  –  O„zbekiston  xalqi  boshidan 

kechirayotgan  bugungi  murakkab  o„tish  davrida  fan  va  madaniyat,  ma‟naviyat 

ravnaqiga  qo„shayotgan  ulkan  xizmatlaringiz  uchun  Sizga  minnatdorchilik 

bildiraman.  Chunki  Siz  ma‟naviyatni  tiklashdagina  emas,  uni  yosh  avlodga 

singdirishda ham katta xizmat qilmoqdasiz». 

F.  Mayor  YuNESKO  faoliyati  haqida  gapirib,  uning  tinchlikni  saqlashda  fan, 

ta‟lim va madaniyatni asos qilib olgani O„zbekiston hukumati olib borayotgan siyosat 

bilan  hamohang  ekaniga  e‟tibor  qaratdi.  Prezident  Islom  Karimovning  «Biz 

kelajakning poydevorini qo„ymoqdamiz», degan so„zlarini esladi va bunga misol qilib 

O„zbekistonda  ta‟lim,  fan  va  ma‟naviyat  sohasida  erishilgan  yutuqlarni  keltirdi. 

O„zbekiston  tajribasi  dunyoviy  madaniyat  shakllanishida  muhim  bo„g„inlardan  biri 

bo„lishini qayd etdi. 

YuNESKO bosh direktori tashkilotning Abu Ali ibn Sino nomidagi oltin medaliga 

sazovor  bo„lgani  bilan  Islom  Karimovni  qutladi  va  oltin  medalni  O„zbekiston 

Prezidentiga topshirdi. 

YuNESKOning Vatanimizda o„tkazilgan nufuzli xalqaro anjumani ham shu asosiy 

maqsad yo„lidagi muhim qadamlardan biri bo„lib qolishi, shubhasiz. 



 

556 


Zotan, ikkinchi jahon urushi olovining tafti hali bosilmagan olis 1945-yilning 16-

noyabrida  tuzilgan  YuNESKO  tashkiloti  o„shandan  buyon  ona  sayyoramizda 

tinchlikni  saqlash  yo„lida  samarali  ishlarni  amalga  oshirib  kelmoqda.  Bu  yo„lda 

YuNESKOning asosiy quroli ta‟lim, fan va madaniyat sohasida insoniyat aql-zakovati 

erishgan yutuqlarni dunyo bo„ylab yoyishdan iborat bo„ldi. 

Tabiiyki,  ta‟lim,  fan  va  madaniyat  tashkiloti  bo„lgan  YuNESKO  sessiyasi 

ishtirokchilarining  aksariyati  olimlardir.  Ular  Prezident  Islom  Karimov  kitoblarini 

o„qib,  uni  shu  mahalgacha  faqat  nazariyotchi  sifatida  bilganlarini,  endi  O„zbekiston 

bilan  tanishib,  bu  yerda  o„tkazilayotgan  islohotlar  va  ularning  ilk  natijalaridan 

boxabar  bo„lib,  O„zbekiston  Prezidenti  faqat  nazariyotchi  emas,  balki  izchil 

amaliyotchi ham ekanligini e‟tirof qiladilar. 

Sessiya  ishtirokchilaridan  biri  «O„zbekiston  Prezidenti  Islom  Karimovni  kelgusi 

ming yillikning kishisidir, deya ishonch bilan ta‟kidlayman», dedi. 

Barcha ma‟ruzalarda O„zbekiston qadimiy madaniyat beshiklaridan birigina emas, 

ayni chog„da xalqlarning tinch-totuv yashashi, ma‟naviy merosga munosabat nuqtayi 

nazaridan  bugungi  zamon  davlatlarining  ko„piga  o„rnak  bo„larli  jamiyat  ham  ekani 

qayd etildi. 

 


Download 6,19 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   434   435   436   437   438   439   440   441   ...   467




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish