|
Sotsial - iqtisodiy (bu jamiyatning iqtisodiy rivojlanish darajasi, mulkchilikning turli shakllari, iqtisodiy erkinlik va b.);
Siyosiy (Konstitutsion tuzimning demokratlash darajasi, jamiyatning siyosiy tizimi, siyosiy plyuralizm (fikrlarni xilma - xilligi) kuppartiyaviylik, xokimiyatning bo’linishi va b.);
Tashkiliy (qonun va qonun osti aktlariga amal qilinishini nazorat qiluvchi maxsus organlar (sud, militsiya, proko’ratura va b.)ning faoliyati);
Ijtimoiy (qonun bo’zarlikni oldini olishga qaratilgan jamoatchilik tomonidan kullaniladigan kompleks profilaktik chora-tadbirlar);
G’oyaviy (bu xuquqiy ong rivojlanishining darajasi, fukoralar o’rtasida yuridik bilimlarni yoyish xuquq talablariga xurmat, jamiyatda ma'naviy tarbiyaning darajasi);
Maxsus-yuridik (xarakatdagi qonunchilikda ogoxlantirish, tugirlash,xuquq talablarining bo’zilishiga chek quyish maqsadida urnatilgan usul yoki ta'sirqiluvchi omil (ko’rollar).Maxsus yuridik usul (ko’rol) larga avvalam bor qonuniylik talabi ifodalangan barcha xuquq normalarini kiritish zarurdir.
qonuniylikning yuridik talablari quyidagilardan iborat :
* XN sini bajarmaslikni adolatli jazolash;
* Qonun ustunligini qonuniy mustaxkamlash, uni ko’riklash choralarini aniqlash;
* qonuniylikni ko’riklashni ma'lum organlarga
* Fuqarolarning o’z xuquqlarini talab qilish (foydalanish) ni qonuniy mustaxkamlash, o’z xuquqlaridan boshqa shaxslaning xuquqlariga zarar keltirish maqsadida foydalanishni takiklash, aybsizlik prezumtsiyasi goyalarini konstitutsiyaviy mustaxkamlash; xuquqiy tartibot ijtimoiy tartibotning tarkibiy qismidir
Umum qabul qilinishicha, tartib - zarur ijtimoiy munosabatlarni mustaxkamlash (singdirish) shakli bo’lib, bu barkaror shakl sifatida butun jamiyatning manfaatlariga javob beruvchi shakl sifatida qo’llab - kuvvatlanadi. Ular turlicha sotsial normalar - axloq, urf - odat, jamoat tashkilotlari, xuquq va boshqalar bilan tartibga solingan.
Ijtimoiy tartibot - bu jamiyat a'zolari o’rtasida mujassamlashgan barkaror ijtimoiy munosabatlar tizimi bo’lib, sotsial adolat goyalarini ifodalovchi, normativ tartibga solish tizimining butun ta'siri natijasida turmush tarzi sifatida tasdiklangan munosabatlardir.
Huquqiy tartibot ijtimoiy tartibotning bir qismi bo’lib xisoblanadi, fakat u
barcha sotsial normalarning regulyativ xarakati natijasida mujassamlashmasdan, balki fakatgina xuquq normalari orqali mujassamlanadi.
Shunday ekan, xuquqiy tartibot - bu xuquq normalari tomonidan tartibga solinadigan ijtimoiy munosabatlar tizimining bir qismidir.
Uning xarakat doirasida xuquq normalari orqali tartibga solinadigan barcha ijtimoiy munosabatlar yotada.
Huquqiy tartibot o’ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat : Huquq normalarida rejalashtirilgan; Ushbu normalarni tatbiql etish natijasida yo’zaga keladi; Davlat tomonidan ta'minlanadi;Ijtimoiy munosabatlarni tashkiliylashtirilishi uchun sharoit yaratadi, insonni ancha erkin, (mustaqil) qilib, xayot sharoitini yengillashtiradi; Qonuniylikning natijasi sifatida yo’zaga chiqadi;
Qonuniylik huquqiy tartibot bilan o’zviy bog’liq bolib, u orqali amalga oshiriladi. Huquqiy tartibot jamoat tartibining bir qismi bo’lib, faqat huquqiy normalarning amalga oshirilishi natijasida paydo bo’lib, kishilar o’rtasidagi turli ijtimoiy munosabatlarni huquqiy munosabatlar orqali tartibga soladi. Kishilar o’rtasidagi yoki fukoralar bilan davlat organlari o’rtasidaga munosabatlar huquqiy tartibot bilan ya’ni, huquqiy nurmalar orqali amalga oshirilib, qonuniylik mustahkamlanadi. Qonuniylikning o’ziga hos hususiyatlari uning quyidagi prinsiplarida ifodalanadi.
Qonunning ustunligi va hamma uchun majburiyligi. Bunday O’zbekiston Respublikasini barcha qonunlari va barcha normalari mukaddas bo’lib, ularga barcha kishilar amal q’ilish kerak. Bu prinsip O’zbekiston Respublikasining Konstututsiyasini 15-moddasida mustahkamlangan. «O’zbekiston Respublikasida O’zbekiston Respublikasining Konstututsiyasi va qonunlarning ustunligi so’zsiz tan olinadi.
Davlat uning organlari, mansabdor shahslar, jamiyat birlashmalari, fuqarolar Konstitutsiyasi va qonunlarga muvofiq ish ko’radilar».
Respublika Prezidenti I.A.Karimov O’zbekistonni yangi jamiyat ko’rish uchun, bozor iqtisodiga utish uchun hamma kishining qonunga amal q’ilishligini muhim pirinsip deb hisoblab, «Men uchun eng muhim –qonuniylikni hurmat q’ilishdir», deb kursatadi.
Qonuniylikni yagonalik prinsipi. Bu esa O’zbekiston Respublikasining huquqiy qonunlar bir hil qo’llainishini, hamma fuqarolar qonun oldida tenglikni bildiradi. Bu hakda O’zbekiston Respublikasi Konstututsiyasining 18-moddasida shunday deilgan. «O’zbekiston Respublikasida barcha fukoralar bir hil huquq va erkinliklarga ega bo’lib, jinsi, irki, millti, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e’tiqodi, shahsi va ijtimoiy movkedan qat’iy nazar, qonun oldida tengdir».
Do'stlaringiz bilan baham: |
