Huquqiy ong va huquqiy madaniyat

QONUNIYLIK VA HUQUQIY TARTIBOT.
Darsning maqsadi: Talabalarda qonyniylik va huquqiy tartibot, qonunchilik tamoyillari, vazifasi kafolatlari to’g’risida bilim va tushunchalar berish. Talabalarda konstitutsiya va qonunlarga nisbatan e’tiqodni shaklantirish.
Dars ko’rgazmasi: Qonyniylik va huquqiy tartibot, qonynchilik tamoyillari, vazifasi, kafolatlari chizmasi.
Asosiy so’z va tayanch tushunchalar: Qonunuylik,maqsadga muvofiqlik, Iqtisodiy kafolat, ijtimoiy kafolat, huquqiy kafolat, ma’naviy kafolat.
Reja:
1. Qonuniylik va huquqiy tartibot tushunchasi
2. Qonuniylik va huquqiy tartibot kafolatlari, ularni ta’minlash usullari.
3. Qonuniylik va huquqiy tartibotni mustahkamlashda huquqni muhofaza qiluvchi organlarning roli.
Foydalanilgan adabiyotlar.
1.Karimov I.A. Bizdan ozod va obod Vatan qolsin. T.: O’zbekiston, 1994. 47-bet
2.Karimov I.A. O’zbekiston: bozor mynosabftlariga o’tishning o’ziga xos yoli.T. O’zbekiston 1993
2.Karimov I.A. Bunyodkorlik yo’lidan T. O’zbekiston, 1996. 179-bet
3.Karimow I.A. O’zbekiston- bozor iqtisodiyotiga o’tishning o’ziga hos yoli. T. 1994.
3.A. Temyr Temyr to’zyklari. T. Fan 1992, 9-bet
4. Tojihonov Y. Huquqiy mafko’ra va qonunga itoatkorlik. T. 1995 .
5. Boboyew H.B,Odilqoriyev H. T.Davlat ua huquq nazariyasi. T. «Iqtisodiyot va huquq dunyosi» 2000 y
6. Konstitsiya ua qonunlar ustunligi- O’zbekiston taraqqiyotining kafolati. (1999 yil 17 noyabr ilmiy amaliy konferentsiya materiallari) T., “Adolat” 2000 y.
7. Saidov A. Tojinonov U. Huquq nazariyasi. T. Adolat. 2001 y.
8. Saidov A. Tojinonov U. Huquqiy madaniyat nazariyasi. T.IIB. “Akademiya”, 1998.
1.Qonuniylik va huquqiy tartibot tushunchasi.
Qonuniylik Qonuniylik bu O’zbekiston Respublikasida barcha davlat organlari, jamoat birlashmalari, huquqiy hujjatlarning aniq va ogishmay bajarilishidir. Qonuniylikning asosiy vazifasi-O’zbekistonning ijtimoiy va davlat tuzimini mustahkamlash, bozor iqtisodini siyosatiga utish uchun mulkni turli shakllarini qo’riqlash, fukoralarning huquq va burchlarini mustahkamlashdir.

1. 
   Jamiyatda qonuniylik ikki hil ma’noda-aholining davlat tamonidan bajarilishi talab qilinadigan qonun-qoidalar tushuniladi. Bularga davlat tamonidan chiqarilgan konstitnsion va boshqa amaldagi qonunlar, barcha normatuv huquqiy hujjatlar kiradi. Tor manoda aytganda, qonuniylik davlat organlarining ish faoliyatida qonunlarga va boshqa normatuv huquqiy hujjatlarga amal q’ilishi kerak. Chunki O’zbekiston Respublikasida barcha davlat organlari, mansabdor shahslar, jamoat birlashmalari, fuqarolar Konstututsiya va qonunlarga asosan ish ko’radilar. Mamlakatda fuqarolik jamiyatini hamda xuquqiy davlatni shakllantirish o’z navbatida jamiyatning sifatli yangi pogona (axvol) ga erishishini. Jumladan, xuquq tizimi qonuniylik va xuquqiy tartibotning ham boshqa yangi bosqichiga erishmokligini talab etadi.
   
2. 
   qonuniylik va xuquqiy tartibot xuquqdan va uni tatbiql etishdan ajralmagan bo’lib, xuquqni tartibga solish solish mexanizimida ularning alokasini o’rganish nazariy izlanishlarning dikkat markazida edi.
   

Bugungi kunda qonuniylik tushunchasi masalasida olimlar o’rtasida ancha baxs va tortishuvlar mavjud (P. A. Fefelov, N.V. Kro`lenko, N. G. Aliksandrov, P. ye. Nedbay, L. M. Ribinovich).
Bu to’g’risidagi jami fikrlarni umumlashtirib qonuniylikni quyidagcha talqin etish mumkin:
Qonuniylik – bu qonunlar va qonun osti aktlari barcha sub'ektlar tomonidan amal qilinishidir (A. V. Molkko, 109 s.).Yoki qonuniylik – xuquq normalarini barchalar (sub'ekti) tomonidan birgalikda aniq va so’zsiz tadik etilishiga qaratilgan jamiyat hamda davlatning talabidir (S. A. Kamarov, 271 s). Qonuniylikni asosiy yurituvchisi bo’lib kishilarning (V. V. Lazerev, 220 s.) faoliyati (xulqi) xisoblanadi.
Bu yerda kishilarning faoliyati qonuniylikning xususiyatlari normativ yoki xuquqni qo’llash xujjatlarini to’g’ri qabul qilishda va qo’llashda namoyon bo’lishini belgilab beradi.
Chunki, bu xujjatlar (va munosabatlar)ning qonuniyligi yoki noqonuniyligi katta
ahamiyatga ega. Jumladan, ba'zi normativ aktlarning aniq qonuniyligi (Konstitutsiyaga xilof qonun va normativ aktla r) SSSRda 30-50 yillarda asosiz ravishdagi repressiyaga sababchi bo’lgan.
Qonuniylikning moxiyati (mazmuni) kup jixatdan uning tarkibidagi sub'ektlarga bog’liqdir. Ya'ni, ba'zi olimlarning fikricha, sub'ektlar tarkibioga ijtimoiy munosabatlar ishtirokchilarining barchasi kirishsa(davlat, uning organlari, jamoiat tashkilotlari, shaxslar, fuqarolar va boshqalar.)ba'zi olimlar bu sub'ektlar doirasidagi fuqarolarni chiqarib tashlaydilar yoki ba'zi hollarda jamoat tashkilotlarini bu tarkibiga kirishtirmaydi.
Shunday qilib, qonuniylikning sub'ektlar doirasini kiskartirish, uning umumiylik va umummajburilik goyaasini bo’zadi, qonun oldidagi barchaning tengligi printsipi bo’ziladi, amalda qonuniylik rejimini pasayishi (susayishigsha) olib keladi (masalan Stalinning shaxsiga siginish davrida zurovonlik va qonunsizlikka olib kelgan bo’lsa, turgunlik yillarida korruptsiyaning rivojlanishiga sabab bo’ldi). qonuniylik uchun 2 tomonning bo’linishi (A. V. Molkko, 109 s.).zarur:
- adolatli, ilmiy asoslangan, qonunlarning bo’lishi (moxiyat jixatidan);
- ularni bajarilishi, aksincha eng yetuk qonunlar borligi ham kamlik qiladi (rasmiy tomoni)
Huquqiy ijtimoiy munosabatlarning regulyatori sifatida o’z funktsiyalarini ijtimoiy amliyotda xuquq normalariga amal qilish, bajarish, foydalanish va ularni qo’llash jarayonlari orqali bajaradi, shuning uchun ham qonuniylik toki xuquqlarning xuquqiy rejimi bo’lib xisoblanadi.
Qonuniylik printsiplariga quyidagilar kiradi :
1. Qonuniylikning birligi (normativ aktlarni tushunish va qo’llash mamlakatning butun teritoriyasida (xdudi) bir xila bo’lishi zarur);
2. konstitutsiya va qonunning ustunligi (Konstitutsiya va qonunlarga boshqa barcha individual xuquqiy aktlarning buysunishi; qanday va kanaka organ tomonidan chiqarilishidan kat'iy nazar, agar u akt qonunga xilof bo’lsa, qonuniylikning bo’zilishi xisoblanadi);

3. 
   fuqarolarning xuquq va erkinliklarini kafolati: bir tomondan, qonuniyliksiz fuqarolarning xuquq va erkinliklari tatbiql etilishi mumkin emas, qonuniylik ularning kafolai bo’lib xizmat qiladi, ikkinchi tomondan, xuquq va erkinliklarning o’zi va ularning mavjudligi yoki amalga oshishi qonuniylikning axvolini va jamiyatda demokratiyaning kursatkichi bo’lib xisoblanadi;
   
4. 
   qonuniylikning madaniyat bilan bog’liqligi (jamiyat va mansabdor shaxslarning madaniyat darajasiga qonuniylikning axvoli bog’liqdir va aksincha qonunchilikga amal qilish jamiyat madaniyat darajasi kursatkichining asosiy shartlaridan biri bo’lib xisoblanadi).
   
5. 
   qonuniylikning maqsadga muvofiqligi bilan bog’liqligi (maqsadga muvofiqligi bilan qonuniylikning karama - qarshiligiga yo’l kuymaslik: maqsadga muvofiqligini vaj qilib qonun cheklab utmaslik, u qonun ramkasida bo’lishi zarur).
   

Qonuniylik va huquqiy tartibotni ta'minlash asosiy ko’roli sifatida yuridik ilmda kafolat va qonunchilikni ta'minlash usullari tushuniladi.
Kafolat - bu qonun va qonun osti aktlarini amal qilishini ta'minlovchi, fuqarolar xuquqlarini hamda davlat va jamiyating manfaatlarini tusiklarsiz amalga oshiruvchi ko’rol (usul, yo’l) yoki shartlardir (sharoitlar).
Yoki kafolat deganda jamiyatning yashashi (mavjud bo’lishi) uchun zarur ob'ektiv shart - sharoitlarni, yoki barcha sub'ektlar uchun bajarilishi shart bo’lgan xuquq normalarining davlat va jamiyat tomonidan ishlab chiqilgan maxsus usullar (ko’rollar) dir.
Karolatning quyidagi turlari ajratiladi :