Hujayra va gen ingenerligi

Aminokislotalar ishlab chiqarishning Yaponiyada ishlatiladigan usullari va bir yillik hajmi

Aminokislotalar	Ishlab chiqarish usuli	Ishlab chiqarish hajmi, tonna/yil
Alanin	F,X	150-200
Arginin	M,X,G	100-300
Asparagin kislota	F	1000
Asparagin	X,G	10-50
Sitrullin	M,X	10-50
Sestein	G	1-10
Sistin	G	100-200
Glitsin	X	5000-6000
Glutamin kislota	M	100000
Gistidin	M,G	100-200
Gomoserin	M	10-50
Oksiprolin	G	10-50
Glutamin	M	200-300
Izoleytsin	M,G	10-50
Leytsin	M,G	50-100
Lizin	M	15000
Metionin	X	60000-70000
L-metionin	M	100-200
Ornitin	M,G	10-50
Fenilalanin	M,X	50-100
Prolin	M,G	10-50
Serin	M,G	10-50
L-treonin	M	50-100
DL-,L-triptofan	X,F	100
Tirozin	M,G	10-100
Valin	M	50-100
DOFA	F	0,1

Izoh: F- fermentativ sintez; M-mikrobiologik sintez; G-o’simlik xom-ashyolari va hayvon oqsili gidrolizatlaridan ekstraktsiyalash yo’li orqali; DOFA- dioksifenilalanin.

Mikrobiologik sintez asosida ko’plab aminokislotalarni olish ayni vaqtda istiqbolli va iqtisodiy samarali usul hisoblanadi.
Aminokislotalarni mikrobiologik sintezdan tashqari yuqorida keltirilganidek, o’simlik va hayvon xom-ashyolarini saqlagan tabiiy oqsillarni gidroliz qilish orqali ham olish mumkin. Bu usul ko’hna usullardan biri hisoblanadi. Bu usulning asosiy kamchiliklaridan biri oqsilli ozuqa yoki oziq-ovqat mahsulotlari sifatida foydalanish mumkin bo’lgan xom-ashyolardan foydalanilishidir. Masalan, janubiy-sharqiy Osiyoda natriy monoglutamat soya kunjarasidan olinadi. Shu kabi, bir qator boshqa xom-ashyolardan ham bu usulda aminokislotalar olish iqtisodiy samara bermaydi.
Aminokislotalarni kimyoviy sintez qilish yetarli darajada samarador bo’lib, yuqori darajada avtomatlashtirilgan uzliksiz ishlab turuvchi jarayondir va bu yo’l bilan hohlagan tuzilishga ega bo’lgan birikmani sintez qilish mumkin. Bunda oziq-ovqatga yaramaydigan xom-ashyolardan foydalaniladi. Biroq, bu jarayonlar ko’p bosqichli va murakkab asbob-uskunalarni talab etadi. Bu usulning asosiy kamchiligi esa, amino-kislotalarni faqatgina ratsemik aralashma shaklini olish mumkinligi hisoblanadi. Parrandachilikda keng qo’llaniladigan LD-metioninni bu usulda va katta miqdorda olish yaxshi yo’lga qo’yilgan.
Keyingi yillarda aminokislotalarni olishning kimyoviy-mikrobiologik kombinirlangan usulidan keng foydalanilmoqda, bunda dastlabki birikma kimyoviy reaktsiya natijasida olinadi va keyin mikroorganizmlar tegishli shtammlarining fermentativ faolligi yordamida oxirgi bosqich amalga oshiriladi.
Aminokislotalarni mikrobiologik usulda sintez qilish, ko’pchilik mikroorganizmlar o’stiriladigan ozuqa muhitida ushbu mahsulotlarni yuqori miqdorda to’planishiga asoslanadi. Mikroorganizmlar orasida yuqori darajada glutamine kislota hosil qilish xususiyatiga ega bo’lgan qator bakteriyalar, achitqi va zamburug’ turlari mavjud.
O’rganilgan ko’pchilik mikroorganizmlarning shtammlari, ularning sistematik holatiga bog’liq bo’lmagan holda L-alanin va glutamin kislotani ko’p miqdorda sintez qilishi aniqlangan. Juda ko’plab shtammlar esa asparagin kislota, leytsin, valin, izoleytsin va lizinni juda ko’p miqdorda sintez qilishi ham aniqlangan.
Mikroorganizmlarning aminokislotalar sintez qilish xususiyati va turlarga bog’liq ekanligi aniqlanmagan. Aminokislota produtsentlarining ko’pchiligi gram manfiy, sporasiz bakteriyalar bo’lib, ular Corynebacterium, Micrococcus, Arthrobacter, Brevibacterium turkumlariga mansubdirlar.