|
YIGIRM ANCHI MAVZU.
XALQARO ATR O F-M U H IT H U Q U Q I1
1-§. Xalqaro atrof-muhit huquqi, uning taraqqiyoti va prinsiplari
2 -§ . Atrof-muhitning xilm a-xil turlarini muhofaza qilish
3 -§ . Hayvonot va o'simliklar dunyosi muhofazasi
4 -§ . 0 ‘zbekiston Respublikasining xalqaro ekologik hamkorligi
5 -§ . Xalqaro atrof-muhit huquqining nazariy muammolari
l - § . Xalqaro atrof-muhit huquqi,
uning taraqqiyoti va prinsiplari
X alqaro atro f-m u h it huquqi a tro f-m u h it muhofazasi, un in g zaxi-
ra la rid a n u n u m li fo y d a la n ish b o ra sid a x alqaro h u q uq su b y ek tlari
o'rtasidagi m unosabatlarni tartib g a soluvchi xalqaro huquq prinsiplari
va norm alari m ajm uyidir.
U zo q davr m obaynida tabiiy m uhitni asrab-avaylash na jam iyat va
na davlat uchun ustuvor qadriyat hisoblanm agan. Bu borada B M T us-
tavidek m uhim dasturilam al hujjatda ham tabiiy muhit haqida biror
so 'z deyilm aganligini eslatishning o 'z i kifoya.
Keyingi o 'n yilliklarda tabiiy m uhitni asrab avaylash Y erda hayot
davom etishining zaruriy sharti sifatida um um insoniy qadriyatlardan
biriga aylanib borm oqda. A m m o buni anglab yetish jarayoni ju d a sust
kechm oqda. 1972-yilning iyun oyida um um insoniy m iqyosdagi ilk a n -
1 Izoh: Xalqaro huquq b o 'y ich a darsliklarda ushbu mavzu ikki nom bilan m a’lum: «Xalqaro
ekologiya huquqi» va «X alqaro a tro f-m u h it huquqi». U m um an ushbu ikki n o m lan ish
sin o n im tarzida ishlatiladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
jum an — A tro f-m uh it m uam m olari b o 'y ich a B M T konferensiyasi b o ‘lib
o ‘tdi va u nda dastlabki m u h im hujjat — BM Tning A trof-m u hit m u a m
m olari b o 'y ich a Stokgolm deklaratsiyasi qabul qilindi.
S hun dan so'ng xalqaro atro f-m u h it huquqi ayrim om illar asosida
rivojlana boshladi.
B irinchidan, xalqaro «yum shoq» huquq hujjatlari — rezolyutsiyalar,
deklaratsiyalarni qabul qilish yo'li bilan rivojlandi. Bunga B M T Bosh
Assambleyasi 1980-yilda qabul qilgan «Davlatlarning Yer tabiatini hozirgi
va kelgusi avlod u c h u n sa q la b q o lish u c h u n tarixiy ja v o b g a rlig i
to ‘g'risida»gi rezolyutsiyasini, shuningdek, 1982-yilda X alqaro n o h u
kum at tashkilotlar kongressi to m o n id a n qabul qilingan «Tabiat u m u m
jahon xartiyasi»ni misol sifatida keltirish m um kin.
1992-yil R io -d e-Jan ey ro d a davlatlar, xalqaro tashkilotlarning nufuzli
vakillari, olim lar ishtirokida bo 'lib o 'tg a n A trof-m uhit va taraq qiyo t
b o 'y ic h a B M T konferensiyasi m uhim tarixiy aham iyatga ega b o 'ld i.
K onferensiyada m azk u r m u am m o n in g holati turli nuqtayi n a z a rla r
b o 'y ich a o'rganildi va uni hal etishning yangi, zam onaviy y o 'llari ishlab
chiqildi. X ususan, R io deklaratsiyasi (G lobal sheriklikning yangi sh ak l
lari n eg izid a a tro f -m u h it m u h o faz asi b o 'y ic h a x alqaro h a m k o rlik
kelishilgan prinsiplarining yangilangan m ajm uyi), «XXI asr kun tartibi»
nom li deklaratsiya va b ir q a to r konvensiyalar qabul qilindi. A na shu
barcha hujjatlarning asosi global ham korlik konvensiyasi hisoblanadi.
O 'zb ek isto n Iqlim o'zgarishi to 'g 'risid a va biologik xilm a-xillik h a q id a
gi ram kali konvensiyalam ing 154 ta ishtirokchisidan biridir.
Ikkinchidan, atro f-m u h itn i m uhofaza qilish sohasiga d o ir xalqaro
sh artn o m alam i ishlab chiqish orqali. H ozir bunday sh artn o m alam in g
soni ikki yuztaga yetdi. Bu xalqaro sh artn o m ala r ham korlikning ayrim
sohalariga yoki alohida ju g 'ro fiy hududlarga taalluqlidir.
X alqaro atrof-m uhit huquqi rivojida xalqaro tashkilotlar yetakchi o 'rin
tutadi. Ayniqsa, B M T ning o 'rn i alohida b o 'lib , Bosh Assam bleya bu b o
rada prinsipial rezolyutsiyalar qabul qiladi. S huningdek, Iqtisodiy va Ijti
m o iy k e n g a sh (E K O S O S ) e k o lo g iy a m a s a la la ri b ila n m u n ta z a m
shug'ullanad i. Bunda B M T tizim idagi boshqa tashkilotlar ham d a uning
m intaqaviy kom issiyalari ham m uhim aham iyat kasb etadi. B M T ning
S anoat taraqqiyoti b o 'y ich a tashkiloti (Y U N ID O ), Y U N E S K O , A tom
energiyasi b o'yicha xalqaro agentlik (M A G A T E ), Jaho n sog'liqni saqlash
tashkiloti (JST ), O ziq-ovqat va qishloq xo'jaligi tashkiloti (F A O ) kabi
ixtisoslashgan m uassasalarining h a r biri o 'z sohasi b o 'y ich a atro f-m u h it
m uhofazasiga oid qoidalarni ishlab chiqish bilan shug'ullanadi.
M axsus xalqaro tashkilot — Y U N E P haqida alohida to 'x talib o 'tish
joizdir. Y uridik jih atd an u 1972-yiIning dekabrida Bosh A ssam bleya-
ning 1972-yiIgi Insonni o 'ra b turuvchi atrof-m u hit m uam m olari bo 'yicha
www.ziyouz.com kutubxonasi
B M T konferensiyasi tavsiyalariga m uvofiq barpo etilgan yordam chi o r
gan hisoblanadi. Y U N E P doirasida huquqiy m asalalar ishlab chiqiladi,
konvensiyalam i tayyorlash borasida tashabbuskorlik ko'rsatiladi. Y U N E P
vakillari turli m uam m olar bo'yicha bitim lar ishlab chiqish m aqsadida
o'tkaziladigan ko'p lab konferensiyalarda ishtirok etadi.
Y U N E P n in g rahbariy organi 58 nafar a ’zodan iborat Boshqaruv-
ch ilar kengashi b o 'lib , B M T Bosh Assambleyasi to m o n id an to 'rt yil
m uddatga saylanadi. B oshqaruvchilar kengashi zim m asiga quyidagi vazi-
falar yuklatilgan:
1) tashkilot faoliyatiga um um iy rahbarlik va B M T tizim i doirasida
insonni o 'rab turuvchi atro f-m u h it sohasiga taalluqli dasturlam i m u -
vofiqlashtirish;
2) yuzaga keladigan m u am m o lar huk u m atlar to m o n id a n tegishli
ta rtib d a k o'rib chiqilishiga erishish m aqsadida jah o n m iqyosida atrof-
m uhitning holatini m untazam kuzatib borish;
3) atro f-m u h itn i m uhofaza qilish sohasidagi xalqaro ham korlikka
k o'm aklashish va hokazolar.
Y U N E P qarorgohi N ayrobida (K eniya) joylashgan.
A trof-m uhitni m uhofaza qilish m asalalari xalqaro huquqning inson
huquqlari, dengiz huquqi, havo huquqi, kosm ik huquq va h atto qurolli
m ojaro lar huquqi kabi turli sohalariga taalluqli bitim larda o'zig a xos
tartibga solish obyektiga aylanm oqda.
Xalqaro huquqning asosiy prinsiplari xalqaro ekologiya huquqining
um um iy prinsiplari hisoblanadi.
1972-yilgi deklaratsiyada o 'z ifodasini topgan xalqaro atro f-m u h it
huquqining maxsus prinsiplar quyidagilardan iborat:
1) insonning atro f-m u h itg a nisbatan m unosib va farovon yashash
im konini beradigan darajadagi huquqi;
2) atro f-m uhitni hozirgi va kelgusi avlodlar farovonligi yo'lida m u h o
faza qilish;
3) tabiat zaxiralaridan ekologik jih atd an asoslangan holda oqilona
foydalanish.
Quyidagi bir q ato r tabiat m uhofazasiga qaratilgan prinsiplar esa
xalqaro huquqning boshqa tarm oqlaridan o 'rin oladi:
— dengiz m uhitini ifloslantirishni taqiqlash;
— atrof-m u h itn in g radioaktiv zaharlanishiga yo'l qo'ym aslik;
— tabiiy m uhitga t a ’sir etuvchi vositalardan harbiy m aqsadlarda
yoki boshqa har qanday dushm anlarcha foydalanishni taqiqlash.
Bularning barchasi bir qadar um um iy prinsip — atrof-m uhitni m u h o
faza qilish prinsipining shakllanishiga xizmat qiladi. Ayni cho g'da boshqa
davlatlarning tabiatga ziyon yetkazganlik uchun javobgarlik prinsipi shakl-
lanayotir.
www.ziyouz.com kutubxonasi
A tro f-m u h itn in g alohida turlari xalqaro-huquqiy jih a td a n m u h o
faza qilinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
