Hozirgi zamon xalqaro huquqi nazariyasi asoslari

12-§.  0 ‘zbekiston  Respublikasi  tashqi  iqtisodiy  faoliyatining  huquqiy
asoslari
0 ‘zbekiston  Respublikasi  tashqi  iqtisodiy  faoliyatini  xalqaro  iqti­
sodiy  m unosabatlarga  oid  ko'p  tom onlam a  va  ikki  tom onlam a  shart­
nom alar  ham da  milliy  qonunlar  asosida  amalga  oshiradi.  Bu  borada 
1998-yiI  14-mayda «Tashqi iqtisodiy faoliyat to'g'risidagi» maxsus qonun 
qabul qilingan.  Ushbu qonunning yangi tahriri 2000-yil 26-mayda qabul 
qilindi1.  Bu qonun tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirish bilan bog'liq 
munosabatlarni  tartibga  soladi.  Qonunning  asosiy vazifalari  tashqi  iqti­
sodiy  faoliyatni  amalga  oshirishda  O'zbekiston  Respublikasining:
—  iqtisodiy  xavfsizligini  ta ’minlash;
—  iqtisodiy  suvereniteti  va  iqtisodiy  manfaatlarini  himoya  qilish;
—  milliy  iqtisodiyotini  rivojlantirish;
—  iqtisodiyotini  jahon  iqtisodiy  tizimiga  integratsiyalashuvi  uchun 
shart-sharoitlar  yaratishdan  iboratdir.
Tashqi  iqtisodiy  faoliyat  deganda,  0 ‘zbekiston  Respublikasi  yuridik 
va  jism oniy  shaxslarining  xorijiy  davlatlarning  yuridik  va  jism oniy 
shaxslari,  shuningdek,  xalqaro  tashkilotlar bilan  o'zaro  foydali  iqtisodiy 
aloqalam i  o ‘rnatishi  va  rivojlantirishga  qaratilgan  faoliyati  tushuniladi.
O 'zbekiston  Respublikasida  ro'yxatga  olingan  yuridik  shaxslar, 
shuningdek,  O 'zbekiston  Respublikasi  hududida  doimiy  yashash joyiga 
ega  bo'lgan  va  yakka  tartibdagi  tadbirkor sifatida  ro'yxatga  olingan jis­
moniy  shaxslar  tashqi  iqtisodiy  faoliyat  bilan  shug'ullanishga  haqlidir- 
lar.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

0 ‘zbekiston  Respublikasi  tashqi  iqtisodiy  faoliyatining  asosiy  prin­
siplari  quyidagilardan  iborat:
1)  tashqi  iqtisodiy  faoliyat  subyektlarining  erkinligi  va  iqtisodiy 
mustaqilligi;
2)  tashqi  iqtisodiy  faoliyat  subyektlarining  tengligi;
3)  savdo  va  iqtisodiy  munosabatlarni  amalga  oshirishdan  o ‘zaro 
manfaatdorlik;
4)  tashqi  iqtisodiy  faoliyat  subyektlarining  huquqlari  va  qonuniy 
manfaatlari  davlat  tom onidan  himoya  qilinishi.
0 ‘zbekiston  R espublikasi  tashqi  iqtisodiy  faoliyatining  asosiy 
yo‘nalishlariga  quyidagilar  kiradi:
—  xalqaro  iqtisodiy  va  moliyaviy  hamkorlik;
—  tashqi  savdo  faoliyati;
—  chet  el  investitsiyalarini jalb  qilish;
—  O'zbekiston  Respublikasidan  tashqaridagi  investitsiya  faoliyati.
0 ‘zbekiston Respublikasining xalqaro iqtisodiy va moliyaviy hamkorligi
ishlab  chiqarish,  moliya,  bank  va  sug'urta  faoliyati,  ta ’lim  va  kadrlami 
tayyorlash,  turizm,  sog'liqni saqlash,  ilmiy-texnikaviy,  madaniy,  ekologi- 
ya,  gum anitar  va  boshqa  sohalarda  tashqi  iqtisodiy  faoliyat  subyektlari­
ning xorijiy davlatlarning yuridik va jismoniy shaxslari, shuningdek, xalqaro 
tashkilotlar  bilan  o'zaro  foydali  aloqalami  o‘matishi  va  kengaytirishiga 
qaratilgan  tashqi  iqtisodiy  faoliyatni  amalga  oshirishdir.
Xalqaro  tovar  ayirboshlash  sohasidagi  tadbirkorlik  faoliyati  tashqi 
savdo  faoliyati  hisoblanadi.  Tashqi  savdo  faoliyati  tovarlam i  eksport  va 
import  qilish  yo‘li  bilan  am alga  oshiriladi.
Tovarlaming 0 ‘zbekiston  Respublikasi bojxona hududidan tashqariga, 
ulami  qayta  olib  kirish  majburiyatini  olmasdan,  olib  chiqib  ketilishi, 
agar  qonun  hujjatlarida  boshqacha  qoidalar belgilanmagan  b o ‘lsa,  eks­
port  deb  e ’tirof etiladi.
Tovarlam i  0 ‘zbekiston  Respublikasining  bojxona  hududiga,  ularni 
qayta  olib  chiqib  ketish  majburiyatini  olmasdan,  olib  kirish  import  deb 
e ’tirof etiladi.
Chet  ellik  investorlar  tom onidan  tadbirkorlik  faoliyati  obyektlariga 
hamda  qonun  hujjatlarida  taqiqlanm agan  faoliyatning  boshqa  turlariga 
kiritilayotgan  moddiy va  nom oddiy  ne’matlaming barcha  turlari  hamda 
ularga  b o‘lgan  huquqlar,  shu  jum ladan,  intellektual  mulkka  bo'lgan 
huquqlar,  shuningdek,  chet  el  investitsiyalaridan  olinadigan  har qanday 
darom ad  O'zbekiston  Respublikasi  hududidagi  chet  el  investitsiyalari 
deb  e ’tirof etiladi.
O 'zbekiston  Respublikasidan  tashqaridagi  tadbirkorlik  va  boshqa 
faoliyat  obyektlariga  moddiy  va  nomoddiy  ne’m atlam i  ham da  ularga 
bo'lgan  huquqlarni  qo'yish  bilan  bog'liq  tashqi  iqtisodiy  faoliyat  sub-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

yektlari harakatlarining yig‘indisi 0 ‘zbekiston  Respublikasidan tashqari­
dagi  investitsiya  faoliyati  deb  e ’tirof etiladi.
O'zbekiston  Respublikasidan tashqaridagi  investitsiya faoliyati qonun 
hujjatlarida belgilangan tartibda quyidagi yo'llar bilan  amalga oshirilishi 
mumkin:
1)  yuridik  shaxslar tashkil  etish  yoki  ustav  fondlarida  (kapitallarda) 
ulushbay  asosda,  shu  jum ladan  mol-mulk  va  aksiyalar  sotib  olish  yo‘li 
bilan  qatnashish;
2)  O'zbekiston  Respublikasidan  tashqarida  vakolatxonalar,  filiallar 
va  boshqa  alohida  bo'linm alar  ta ’sis  etish;
3)  qim m atbaho  qog'ozlarni,  shu jumladan,  xorijiy davlatlarning  re- 
zidentlari  tasdiqlagan  qarz  majburiyatlarini  sotib  olish;
4)  konsessiyalami,  shu  jum ladan,  tabiiy  resurslarni  qidirish,  izlab 
topish,  qazib  olish  yoxud  ularda  foydalanishga  m o'ljallangan  konsessi­
yalam i  qo'lga  kiritish;
5)  mulk  huquqini,  shuningdek,  yerga  hamda  boshqa  tabiiy  resurs- 
Iarga  egalik  qilish  va  ulardan  foydalanish  huquqini  qo'lga  kiritish.
O'zbekiston  Respublikasida  xorijiy  davlatlarning  savdo  va  iqtisodiy 
masalalar  bo'yicha  vakolatxonalari  O'zbekiston  Respublikasining  tegishli 
xorijiy davlatlar bilan tuzadigan xalqaro shartnomalari asosida ta ’sis etiladi.
A jnabiy  yuridik  shaxslar  O 'zb ek isto n   R espublikasi  hu dudida 
O 'zbekiston  Respublikasining  qonun  hujjatlariga  muvofiq  vakolatxo­
nalar  ochishga  haqlidirlar.
Tashqi  iqtisodiy faoliyatni davlat tom onidan  tartibga solish  quyidagi 
yo'llar  bilan  amalga  oshiriladi:
—  tashqi  iqtisodiy  faoliyatning  qonunchilik  negizini  shakllantirish 
va  takomillashtirish;
—  valyuta  bilan  tartibga  solish;
—  soliq  bilan  tartibga  solish;
—  tarif va  notarif tartibga  solish;
—  O'zbekiston  Respublikasining  iqtisodiy  manfaatlariga  rioya  etili­
shi  uchun  himoya,  kom pensatsiya  va  dem pingga  qarshi  choralarni 
qo'llash;
—  tashqi  iqtisodiy  faoliyatni  amalga  oshirish  tartibini  belgilash,  shu 
jum ladan,  miqdoriy cheklovlar o'rnatish  hamda  tovarlam ing  ayrim  tur­
lari  eksport  va  import  qilinishi  ustidan  davlat  monopoliyasini  o'rnatish;
—  qurol-yarog'lar,  harbiy  texnika,  ikki  xil  m aqsadda  ishlatilishi 
m um kin  bo'lgan  tovarlar va texnologiyalarga  nisbatan  eksport  nazorati- 
ni  o'rnatish;
—  olib  kiriladigan  va  olib  chiqiladigan  tovarlam i  sertifikatlash;
—  texnikaviy,  farmakologiya,  sanitariya,  veterinariya,  fitosanitariya, 
ekologiya  standartlari  va  talablarini  belgilash;
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

—  tashqi  iqtisodiy  faoliyat  subyektlari  uchun  preferensiya  va  im ti­
yozlar  berish.
O 'zb ek isto n   R espublikasining  tashqi  iqtisodiy  faoliyatni  tartibga  so- 
lishda  V azirlar  M ahkam asi  quyidagi  vakolatlarga  ega:
1) tashqi iqtisodiy faoliyatni  rivojlantirish strategiyasini  ishlab chiqadi;
2)  O ‘zbekiston  R espublikasining  iqtisodiy  xavfsizligini,  iqtisodiy 
m ustaqilligi  va  iqtisodiy  m anfaatlari  him oya  qilinishini  t a ’m inlaydi;
3)
  0 ‘zbekiston  R espublikasining  tashqi  iqtisodiy  faoliyat  sohasidagi 
xalqaro  shartnom alarini  tuzadi;
4)  0 ‘zbekiston  R espublikasining  t o ‘lov  balansini  ishlab  chiqadi;
5)  chet  eldan  olinadigan  kreditlar  uchun  O 'zbekiston  Respublikasi 
h ukum atinin g  kafolatlarini  beradi;
6)  O 'zbekiston  R espublikasining  chet  ellardagi  m ulkiga  egalik  q ila­
di,  undan  foydalanadi  va  uni  ta sa rru f etadi.
O 'zbekiston  Respublikasining Tashqi  iqtisodiy aloqalar agentligi tashqi 
iqtisodiy  faoliyatni  tartibga  solishda  vakolatli  davlat  organi  hisoblanadi.
O 'zbek iston  R espublikasining  tashqi  iqtisodiy  aloqalar  agentligi:
1)  tashqi  iqtisodiy  faoliyatda  davlat  siyosati  olib  borilishini,  tashqi 
iqtisodiy faoliyatni  amalga oshirishda O 'zbekiston  R espublikasining iqti­
sodiy  m anfaatlari  him oya  qilinishini  ta ’minlaydi;
2)  tashqi  iqtisodiy  faoliyatning  qonunchilik  negizini  tak om illashti- 
rishga  d o ir  takliflarni  ishlab  chiqadi;
3)
  q o n u n   hujjatlarida  belgilangan  vakolatlari  doirasida  tashqi  iqti­
sodiy  faoliyat  subyektlari  faoliyatini  m uvofiqlashtiradi  va  tartibga  solib 
turadi;
4)  tashqi  iqtisodiy  faoliyatni  tartibga  solishda  davlat  boshqaruv  o r­
ganlari  ishini  m uvofiqlashtiradi.
O 'zb ek isto n   Respublikasida  q o n u n   hujjatlari  bilan to v arla r eksporti, 
im portini  taqiqlash  ham da  cheklash  belgilanishi  m um kin  va  u lar  quyi­
dagi  m aqsadlarni  ko‘zlaydi:
—  milliy  xavfsizlikni  ta ’m inlash;
—  fu q aro lar  hayoti  va  sog‘lig‘ini  m uhofaza  qilish,  hay vo not  va 
o'sim lik   dunyosini  ham da  atro f-m u h itn i  m uhofaza  qilish;
—  ijtim oiy  axloq-odobga  va  h u q u q -tartib o tg a  rioya  etish;
—  O 'zbekiston  Respublikasi  xalqining  m adaniy  m erosini  saqlash;
—  m adaniy boyliklami  noq o n u n iy   olib  chiqish,  olib  kirish  va  ularga 
b o 'lg an   m ulk  huquqlarini  boshqalarga  o 'tkazish dan   him oya  qilish;
—  O 'zbekiston  R espublikasining  to 'lo v   balansini  saqlab  turish;
—  O 'zbekiston  R espublikasining  xalqaro  m ajburiyatlarini  bajarish;
—  tiklab  bo ‘lmaydigan  tabiiy  resurslar  tugatilishining  oldini  olish;
—  O 'zbekiston  Respublikasining  boshqa  m anfaatlarini  him oya  q i­
lish.
Tashqi  iqtisodiy  faoliyat  to 'g ‘risidagi  shartnom an i  am alga  oshirish
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

natijasida yuzaga keladigan  nizolar shartnom ada nazarda tutilgan tartibda 
hal  qilinadi.  S h artn o m ad a  nizolarni  hal  qilishni  tartibga  soluvchi  q o i­
d alar  bo'lm agan  taqdirda,  q o'llaniladigan  huquq  va  hal  qilinadigan joy 
xalqaro  xususiy  h uquqning  u m u m e ’tiro f  etgan  norm alariga  m uvofiq 
belgilanadi.
T ash q i  iq tisod iy   faoliyat  s u b y e k tla rin in g   d avlat  h o k im iy a ti  va 
boshqaruv organlari  bilan  nizolari  O 'zbekiston  Respublikasining  qonun 
hujjatlariga  m uvofiq  hal  qilinadi.
O 'zbekiston  Respublikasi  bojxona  bojlari,  soliqlar  va  ularga  teng 
kuchga  ega  bo'lgan  yig'im lam i  b ek o r  qilishga,  tovarlam i  eksport  va 
im port  qilishning  m iqdoriy  cheklovlariga,  tovarlarning  erkin  harakat 
qilishi  yo'lidagi  boshqa  to 'siq larn i  bekor qilishga  qaratilgan  erkin  savdo 
to 'g 'risid a   xorijiy  davlatlar  bilan  xalqaro  shartnom alar  tuzishi  m um kin.