Hozirgi zamon xalqaro huquqi nazariyasi asoslari

1. 
Dengiz muhiti xalqaro-huquqiy muhofazaning dastlabki obyektlaridan 
biridir.
 
B M Tning  1982-yilgi  D engiz  huquqi  bo'y ich a  konvensiyasida 
dengizni  kem alar  ifloslantirishiga  barham   berishning  um u m iy  prinsip­
lari  va tabiiy zaxiralam i  qazib  olish b o'y ich a y o 'l-y o 'riq la r,  J a h o n   okea- 
nida  davlatlarning zaxira qazib olish faoliyatiga oid  shartlar ham d a  u lar­
ning  dengiz  m uhitini  m uhofaza  etish  yuzasidan  vakolatlari  belgilangan.
Ayniqsa,  dengizni  neft  bilan  ifloslantirishga  qarshi  kurashga  alohida 
e ’tib o r berilgan.  Ilk  ekologik universal  konvensiya  —  1954-yildagi  D e n ­
gizni  neft  bilan  ifloslantirishning  oldini  olish  b o 'y ich a  L on d o n   konven­
siyasi  xuddi  shu  m uam m oga  bag'ishlangan.  U n d a  k em alardan  neft  va 
neft  aralashm alarini  to'kish  taqiqlab  qo'yilgan.  T ankerlar  bilan  bog'liq 
bir  q ato r  avariyalardan  keyin  yangi  konvensiyalar  qabul  qilindi,  1969- 
yilgi  O ch iq   dengizda  neft  bilan  ifloslantirishga  sabab  b o 'lad ig an   avari- 
yalarga  (falokatlarga)  aralashish  to'g'risidagi  Bryussel  konvensiyasida 
q irg 'o q b o 'y i  davlatlariga  g'oyat  katta  vakolatlar  berilgan.  H a tto   ular 
q irg'oqni  va qirg'o qbo'yi  suvlarini jiddiy tarzd a ifloslantirish xavfi  y uza­
ga  kelgan  taqdirda  kema  va  yukni  yakson  qilish  huquqiga ega.  K onven- 
siyada  xuddi  shunday  hollarda  dengizning  boshqa  m o dd alar  bilan  ham  
ifloslantirilishiga  qarshi  bir q ator q a t’iy  choralar belgilangan  (1973-yilgi 
protokol).
Tabiiyki,  neft  bilan  ifloslantirish oqibatida yetkazilgan ziyonni  q o p ­
lash  to 'g 'risid a g i  m asala  ham   ku n  ta rtib id a n   o 'rin   olgan.  1969-yildagi 
Neft  bilan  ifloslantirishdan  kelib chiquvchi zarar uch un fuqarolik javob- 
g a rlig i  t o 'g 'r is i d a g i   B ryussel  k o n v e n s iy a si  a y n a n   sh u   m a sa la g a  
b ag 'ish lan g an d ir.  U n d a  kem a  egalarining  m utlaq,  y a’ni  aybiga  bog'liq 
b o 'lm a g a n   holdagi  javobgarligi  m ustah k am lan g an   va  shu   b ilan   birga, 
uning  hajm lari  yuqori  k o 'rsatk ich lard a  b o 'lsa -d a ,  cheklab  qo'yilgan. 
N eft  bilan  ifloslantirish  oqibatlariga  qarshi  kurash  d av latlarnin g ham ji- 
hatlikdagi  harakatlarini  taq o zo   etad i.  1990-yilgi  N eft  b ilan   ifloslanti­
rish  ho llarig a  tayyorlikni  ta ’m in lash ,  u  bilan  kurash  va  ham k orlik 
b o 'y ic h a   konvensiya  xuddi  sh u n d ay   h a ra k a tla m i  tashk illashtirish ga 
qaratilgan.
K em alardan  h ar  qanday  ishlatib  bo'lingan  chiqind ilam i  tashlashni 
man etish  masalalari  1973-yilgi  Dengizni  kem alar ifloslantirishining oldini 
olish b o 'y ich a  konvensiyada k o 'z d a tutilgan.  1972-yildagi  D engizni  chi- 
qindilar va boshqa  m ateriallar bilan  ifloslantirishning oldini olish bo'yicha 
konvensiya  esa  ekologik  zararli  m o d d alam i  dengizga  k o 'm ish   m uam - 
m olariga  bag'ishlangan.
M intaqaviy  darajada  ham   q a to r b itim lar  tuzilgan.  Bu  b o rad a  1976-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

yilgi O 'rta  Yer dengizini  ifloslanishdan m uhofaza etish to'g'risidagi  k o n ­
vensiya ilk keng  qam rovli  konvensiya hisoblanadi.  1992-yilgi  Q ora d e n ­
gizni ifloslanishdan m uhofaza etish to'g'risidagi konvensiya yerdagi  iflos- 
lantiruvchi  m anbalar to'g'risidagi, favqulodda vaziyatlarda neft va boshqa 
zararli  m od d alar  bilan  ifloslantirishga  qarshi  kurashda  ham korlik  h a ­
qidagi  m asalalarga  taalluqlidir.
1973-yilgi  D engizni  kem alar  bilan  ifloslantirishning  oldini  olish 
bo'yicha  konvensiyada  Boltiq dengizi  «alohida hududlar»  toifasiga  kiri­
tilgan.  B unday  hududlarga  nisbatan  ifloslantirishga  barham   berish  b o ­
rasida  yuqoriroq  talab lar  qo'llaniladi.  B oltiqbo'yi  m am lakatlari  1974- 
yilda Boltiq dengizi  hududidagi dengiz  m uhitini m uhofaza etish bo 'y icha 
Xelsinki  konvensiyasini  tuzganlar.  U ning  o'ziga xosligi  dengizni  quruq- 
likdan  turib  ifloslantirishni  m an  etishi  bilan  izohlanadi.  K onvensiya 
negizida  Boltiq  dengizi  hududidagi  dengiz  m uhitini  m uhofaza  etish 
b o'yicha  kom issiya  tashkil  etilgan.  A m m o  tez  orada  konvensiya  qo i­
dalari  yetarli  em asligi  ayon  b o 'lib   qoldi  va  1992-yilda  B oltiq  dengizi 
hududidagi  dengiz  m uhitini  m uhofaza  etish  b o 'y ich a  yangi  konvensiya 
qabul  qilinib,  u n d a  bu  borada  yanada  q a t’iyroq  talablar  qayd  etilgan. 
U ning ta ’sir kuchi  ichki suvlam ing muayyan qismiga ham  taalluqli bo'lib, 
bunday  ta ’sir  doirasining  chegaralari  h ar  bir  davlat  tom o n id an   belgila­
nadi.
2.