Hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

4 . M o 'ta d il dasht zo n a si. 
D asht deb, kserofit x arak terd a bo 'lg an
o 'tsim o n o'sim liklardan tashkil topgan zich o'tloqlarg a aytiladi.
D asht zonanin g qishi sovuq, yozi quruq bo'ladi. Iqlim sharoiti turlicha. 
Yillik o 'rta c h a harorat 2,0—7,5 °C, janubiy rayonlarda esa 10 °C gacha 
boradi. H av o n in g o 'rta c h a nisbiy namligi 5 6 -6 7 % ni tashkil qiladi. 
Y og'inning yillik m iqdori 250—500 m m bo'lib, shundan yoz oylarida 160— 
180 m m yog'adi. Dasht zonasining tuprog'i qoratuproq. D asht zonasida 
o'sim lik tu rlari boshqa tabiiy zonalarga nisbatan ju d a k o 'p uchraydi. 
M asalan, Shim oliy dasht zonasining b a’zi bir joylarida 1 m kv da 80 ga 
yaqin o 'sim lik turlari o'sadi. Bu zonada buta o'sim liklaridan dasht olvolisi, 
chala b u ta o'sim liklaridan bogorot o 'ti, izen, astrogalning b a ’zi turlari, 
ikki va k o 'p yillik o 't-o 'sim lik turlaridan beda, kolokolchiklar, nezabud- 
kalar, n o 'x a t, burchak qoqi, zubtu rum , shalfey, b o 'ta k o 'z n in g b a ’zi turlari, 
ko'zi q u lo q , karm ek, g iatsint, lola, boychechak, shafran va shu kabi 
boshqa xil o'sim liklar o'sadi.
5. C h o ‘l zonasi. 
Bu zonaning iqlimi keskin ko ntin ental, sutkalik va 
yillik h a ro ra tla r ju d a o'zgarib turadi. Yozda harorat 50°C gacha yetishi 
m um kin, qishda esa sovuq, Jan u b d a - 30°C, shim olda — 40°C ga yetadi. 
H avoning o 'rta c h a namligi 52—61 % ni tashkil etadi. Yoz oylarida esa u 15 
—30 % g acha tushadi. Yillik yog'inning miqdori 80—200 m m dir. C h o 'ld a 
o'sim lik lar unch a k o 'p o'sm aydi. E .P.K orovinning hisobicha, bu zonada 
ham m asi b o 'lib 1600 ga yaqin o'sim lik turlari o'sadi.
Gil tuproqli 
cho'llarda chala buta o'sim liklaridan shuvoq, partek, efem er 
va efem eroidlardan q o 'n g 'irb o sh , yaltirbosh, zizifora (kiyik o 'ti), qashqar 
y o 'n g 'ic h q a , lolaqizg'aldoqlar, k o 'p yillik m onokarpiklardan kovraklar 
o'sadi.
Gipsli 
(toshli) ch o 'llard a U styurt, Karsakbay, Betbakdala, M angi qish­
loq, Q oraqu m va Q izilqum m assivlarida joylashgan b o 'lib , u yerlarda shu ­
voq, ju z g 'u n , qizilcha, rang, ilak, qo'ng'irbosh va boshqalar o'sadi.
S h o ‘rxok 
ch o 'llar M arkaziy Osiyoning anchagina qism ini egallagan 
bo'lib, u lar asosan sh o 'r, sizot suvlari yuza turgan pastqam yerlarda ta r­
qalgan. U yerlarda galofitlar, ju m lad an , saksovul, tam ariks (yulgun), er- 
m on shu voq, x arid an d o n , baliq k o 'z , seta, d a n a sh o 'r kabi sho 'rak lar 
o'sadi.
Qumli 
cho'llar Markaziy Osiyoning Qizilqum va Q oraqum massivlarini 
Surxondaryo viloyatidagi katta qum ni, Markaziy Farg'onadagi kichikroq qumli
112

---

ch o ‘l maydonlarini o ‘z ichiga oladi. Bu yerda psammafitlar o ‘sib, ularga oq 
va qora saksovul, quyon suyak, juzg‘un, cherkez, qizilcha, singrenlar, shu- 
voqlar, qo ‘ng‘irboshlar, silenlar, ilaklar kiradi.