Hozirgi o’zbek

Сўз - гап

Сўз-гап содда гапларнинг ўзига хос алоҳида кўринишидир. У биргина сўздан иборат бўлиб, умуман бўлакларга ажралмайди. Сўз-гаплар тасдиқ, инкор, сўроқ ёки ҳис-ҳаяжон кабиларни ифодалайдиган сўзлар бўлиб, муомала нутқида тез-тез қўлланилиш асосида гапга айланиб қолган.
Қуйидаги сўзлар сўз-гап вазифасида келади:

1. 
   Тасдиқ ва инкор билдирувчи сўзлар: албатта, ҳа, дуруст, майли, яхши, рост, бўлади, хўп (тасдиқни), йўқ, асло, ҳеч (инкорни)
   
2. 
   Сўроқни билдирувчи сўзлар: наҳотки, ростми, нима?
   
3. 
   Ҳис-ҳаяжонни билдирувчи сўзлар: раҳмат, офарин, балли, баракалла, узр, хайр, қуллуқ, ташаккур, тасанно, салом алайкум, марҳамат, хуш келибсиз каби.
   

Қўшма гап
Икки ёки ундан ортиқ сода гапларнинг мазмун ва грамматик жиҳатдан бирикишидан ташкил топган гаплар қўшма гап дейилади. Қўшма гаплар қисмларининг миқдорига кўра икки хил: оддий қўшма гап, мураккаб қўшма гап.
Бирдан ортиқ содда гапнинг ўзаро мазмун ва грамматик жиҳатдан бирикишидан оддий қўшма гаплар ҳосил бўлади. Масалан, Икромжон бошини кўтариб уни кўрдию, машаққат билан ўрнидан турди. (С.А.)
Оддий қўшма гаплар таркибидаги содда гапларнинг боғланишига кўра 3 хил.

1. 
   Боғланган қўшма гаплар
   
2. 
   Тобе гапли қўшма гаплар
   
3. 
   Боғловчисиз қўшма гаплар.
   

Оддий қўшма гаплар таркибидаги содда гаплар қуйидаги воситалар ёрдамида боғланади.

1. 
   Тенг боғловчилар ёрдамида: Болалар келди ва дарс бошланди.
   
2. 
   Боғловчи юкламалар ёрдамида: Шу онда қаттиқ қарсак чалиндию, ҳамма ўрнидан турди. (А.Қ.)
   

Бу икки восита билан бириккан қўшма гаплар боғланган қўшма гапни ҳосил қилади.

3. 
   Эргаштирувчи боғловчилар ёрдамида. Қаландар бошини кўтариб, жавонларга узоқ тикилди. (О.Ё.)
   
4.