Hozirgi o‘zbek tili fanidan kurs ishi mavzu: O‘zbek tilida ko‘chirma gaplarning grammatik strukturasi

O‘ziniki bo‘lmagan ko‘chirma gap

“O‘ziniki bo‘lmagan ko‘chirma gap” atamasi ilk bora M.Asqarova va A.G‘ulomovning “Hozirgi o‘zbek adabiy tili sintaksisi” darsligida tilga olingan. “Ba’zan o‘zganing gapi ko‘chirma gap bilan o‘zlashtirma gapdagi holatda bo‘ladi. Bunda o‘zganing fikri muallif gapisiz so‘zlovchi ishtirokisiz bayon qilinadi ya’ni muallif ko‘chirma gapdagi so‘zlovchi vazifasini bajaradi. Shuning uchun bunday gaplar o‘ziniki bo‘lmagan ko‘chirma gap hisoblanadi”.⁸

O‘zganing gapi ko‘chirma gap bilan o‘zlashtirma gap oralig‘idagi holatda bo‘ladi. Maktuba chelakdagi chigitni mashina qutisiga ag‘darar ekan, Anvarning rangi quv o‘chib ketdi. Axir bu qiz, u ertalab ko‘rgan o‘sha sohibjamol-ku! (M.Q)

O‘ziniki bo‘lmagan ko‘chirma gaplar ko‘proq badiiy asarlarda uchraydi. Bunda muallif personaj tilidan gapirib, voqeaga o‘z munosabatini bildiradi: “O‘zim kutgan” deyishimga sabab: kitobxonlar bilan uchrashuvda, albatta, birinchi savol shunday bo‘ladi. (T.M) …ammo ko‘klam kelganini his etib, ojiz, nozik tugunchalar chiqargan “ko‘rib qo‘yinglar, men hali yoshman, yashashni xohlayman deb xitob qilayotgandek edi. (O‘.H) “Ividingiz, afandim!”, “Noshudsiz, afandim!”, “Farosat yo‘q, afandim!” kabi dakki-dashnomlar, haqoratlar bilan hammani bezorijon qildi. (M.I)

O‘z otalarining “ Dil ba yoru dast ba kor” deganlariga ham amal qilmasdirlar. (O) “Qarzdan qutuldim, endi bu yog‘i tarallabedod” deydiganlar bo‘lsa, avvaldan bilib qo‘ysin: Yo‘q, tarallabedodga hali vaqt bor… (M.I)