Hozirgi o‘zbek adabiy tilining tarixiy ildizlari va dialektal asoslari

4. Tilning lug‘at boyligida: 1) qadimgi turkiy tilda fors-tojik va arab so‘zlari bo‘lmagan.

Eski turkiy tilda fors-tojik va arab so‘zlari qo‘llana boshlagan, eski O‘zbek tilida bunday

o‘zlashmalar ancha ko‘paygan: gul, gavhar, guruch, gO‘r (fors-tojik so‘zlari), madrasa, oila,fikr,

firoq, hosil(arabcha so‘zlar). Hozirgi o‘zbek adabiy tilida bunday o‘zlashma so‘zlarning

ayrimlari eskirgan (masalan, muvallidulhamuza, handasa, tarh kabilar), ularning ornida bir qator

ruscha o‘zlashma termin va atamalar paydo bo‘lgan ( kislorod, geometriya, avtobus, tramvay va

b.lar); g‘) qadimgi turkiy tildagi ayrim so‘zlarning eski O‘zbek tilida tojikcha sinonimlari paydo

bo‘lgan: chechak (turkiy)- gul (tojikcha), yog‘och, yig‘och (turkiy)- daraxt (tojikcha), oltin

(turkiy)- tilla ( tojikcha), buloq (o‘zbekcha)-chashma (tojikcha), qirov (o‘zbekcha)- shabnam(

tojikcha) kabi; q) qadimgi turkiy, eski turkiy va eski o‘zbek tillarida qisqartma so‘zlar

(abbreviaturalar) bo‘lmagan. Hozirgi o‘zbek tilida bunday qisqartmalar anchagina bor: BMT,

TDPU, SamDU kabi. Keyingi yillarda o‘zbek tili leksikasida IIB (Ichki ishlar bo‘limi), IIBB

(Ichki ishlar bo‘limi boshqarmasi), IIV (Ichki ishlar vazirligi), DAN (Davlat avtoinspektsiya

nazorati), O‘zMU (O‘zbekiston Milliy universiteti), BuxDU (Buxoro davlat universiteti),

QarMII (qarshi Muhandislik-iqtisodiyot instituti) kabi yangi qisqartma nomlar ham paydo bo‘ldi;

4)O‘zbek tiliga davlat tili maqomining berilishi, shuningdek, mustaqil O‘zbekistonda amalga

oshirilayotgan iqtisodiy va ma`rifiy islohotlar o‘zbek tili leksikasida yana bir qator yangi

so‘zlarning yuzaga kelishiga yoki ayrim eskirgan so‘zlarning qayta tiklanishiga sabab

bo‘lmoqda: supermarket, fermer, aktsiyador, vazirlik, nozir, devonxona, ta`til kabilar shular

jumlasidandir; O‘) rus tili va rus yozuvi ta`sirida yuzaga kelgan tok («elektor toki») va tok

(«uzum toki») kabi omograflar, to‘rt («miqdor son»)va tort («konditer mahsuloti») kabi

omofonlar ham ko‘proq Hozirgi o‘zbek adabiy tiliga xosdir.