Hozirgi o`zbek adabiy tili (Sodda gap sintaksisi)” fanidan O`quv uslubiy мajmua

II bob. Fonetika va fonologiya

Fonetikaning predmeti, maqsadi va vazifalari. Fonetik tizimning segment va supersegment biriliklari, ularning shakllantiruvchi (ruscha: obrazuyushaya) va tanituvchi (ruscha: opoznovatelnaya) funksiyalari.

Fonetikaning tadqiqot maqsadi va usuliga ko‘ra turlari: umumiy fonetika, xususiy fonetika (tavsifiy fonetika, tarixiy fonetika), qiyosiy fonetika eksperimental (instrumental) fonetika.

Fonetikaning to‘rt aspekti:

1. 
   Fizik-akustik aspekt.
   
2. 
   Anatomik-fiziologik aspekt.
   
3. 
   Perseptiv aspekt.
   

4. Lingvistik-funktsional aspekt.

Fonema, uning differensial (farqlanadigan) va integral (farqlanmaydigan) belgilari. Fonologik zidlanishlar, ularning turlari: bir o‘lchovli, ko‘p o‘lchovli, proportsional, ekvipolent, “privativ” va gradual (pog‘onali) oppozitsiyalar.

Korrelyatsiya bir farqlanish belgisi asosida tarkib topgpn ikki va undan ortiq zidlanishlar qatori sifatida. Vokalizm va konsonantizm tizimlarida korrelyatsiya turlari.

Fonema ottenkalari fonemalarning talaffuzdagi real ko‘rinishlari ekanligi. Fonema va ottenklar o‘rtasidagi umumiylik va xususiylik munosabatlari. Ottenkalar tasnifi: majburiy ottenkalar (kombinator, pozitsion ottenkalar), individual ottenkalar va fakultativ ottenkalar. Ottenka, variant va variatsiya tushunchalari o‘rtasidagi munosabatlar.

Transkripsiya, uning turlari: fonetik va fonematik transkripsiyalar, ularning adabiy-orfografik yozuvdan farqlari.

Hozirgi o‘zbek tili vokalizmi. Unlilar tasnifi. Ayrim unlilar tavsifi. Unlilarning kombinator va pozitsion xarakteristikasi. Unli fonemalarning kombinator va pozitsion ottenkalari (allofonlari).

Hozirgi o‘zbek tili konsonantizmi. Undosh fonemalarning fokuslari. Bir fokusli va ikki fokusli undoshlar.

Undosh fonemalar tasnifi: artikulyatsiya o‘rniga, artikulyatsiya usuliga, un paychalari ishtirokiga hamda ovoz bilan shovqin munosabatiga ko‘ra undoshlarning turlari.

Undosh fonemalar tasnifi: Undoshlar tizimidagi divergensiya jarayonlari. Undoshlarda kuchli va kuchsiz pozitsiyalar.