Hozirgi o`zbek adabiy tili (Sodda gap sintaksisi)” fanidan O`quv uslubiy мajmua

Sodda gap sintaksisi. Bo‘laklanish. Sintaktik bo‘laklanish.Sintaktik va morfologik shakllar. Sintaktik aloqaga kirishadigan va sintaktik aloqaga kirishmaydigan sintaktik shakllar. Gap bo‘laklari. Gap bo‘laklarining leksik-grammatik xususiyatlari. Logik bo‘laklar va grammatik bo‘laklar. Gap bo‘laklarining tasnifi. Bosh bo‘laklar va ikkinchi darajali bo‘laklar.Gap bo‘laklari talqiniga turlicha yondashuvlar. Kesim gapning asosiy uyushtiruvchi markazi ekanligi.

Bosh bo‘laklar. Ega gapdagi fikr qaratilgan predmetning nomi ekanligi. Ega harakatini bajaruvchi shaxsning nomi yoki kesim ifodalangan holat yoki belgi qarashli predmet nomini bildirishi. Ega va subyekt. Eganing turli so‘z turkumlari bilan ifodalanishi. Eganing qo‘llanmaslik holatlari. Eganing kesim bilan shaxs va songa ko‘ra mos bo‘lishi. Eganing birikmali (yoyiq) kelishi.

Kesim nutq predmetining belgisini tasdiq yoki inkor yo‘li bilan anglatadigan bo‘lak ekani. Kesim-predikativ markazni tashkil qiluvchi bosh bo‘lak. Kesimlarning morfologik ifodasiga ko‘ra turlari: ot-kesimlar, fel-kesimlar. Kesimning tuzilishiga kura turlari: sodda kesim, sostavli kesim va murakkab kesim.

Mustaqil va nomustaqil kesimlar.

Murakkab kesimlar. Bog‘lama. Fel bo‘lmagan so‘zlar bilan birga kelib, kesimni shakllantirish, predikativlikni ko‘rsatish, modallik, zamon, mayl, shaxs-son manolarini ifodalash uchun qo‘llanishi. Kesimning ega bilan moslashuvi.