Ўзбекистон республикаси қурилиш вазирлиги ўзбекистон республикаси

11-БОБ. ПАРДОЗБОП ШИША


11.1.Умумий тушунча
Шиша - юкори ҳароратда эрийдиган минерал (модда)ларнинг кайта совутиш йўли билан тайёрланадиган юкори мустахкам, аморф модда.
Шиша изотроп хоссага эга ва унинг эриш ҳарорати аник эмас. Шишани ташкил киладиган асосий оксидлар микдори- кварц SiO₂ 80% гача, NaO-15 % гача, CaO – 25 % гача бўлади.. Шиша буюмлар тайёрлашнинг технологик жараёни қуйидагича: хом ашёни майдалаб эритишга шихта(туйилган кукун) тайёрлаш, шиша бўтқасини махсус қозонларда эритиш ва ниҳоят, қолиплаш, текислаш, силлиқлаш, кесиш.
Асосий ва қўшимча хом ашёлар аралашмасидан тайёрланган таркибни 1100-1150⁰С гача қиздирганда, аввало қаттиқ холатдаги силикатлар ҳосил бўлади, кейин эрийди. Ҳароратнинг кўтарилиши билан ундаги қийин эрувчи SiO₂ ва Al₂O₃ моддалар эриб, қуюқ шиша бўтқа холатига ўтади. Бўтқа таркиби бир хил бўлмаган холатда ҳаво пуфакчалари билан тўйинган бўлади.
Шиша бўтқасининг тиниқ бўлиши ва уни бир жинсли (гомогенлаш) холатга келтириш мақсадида ҳарорат 1600⁰С гача кўтарилади.
Шиша бўтқаси бироз суюқлашади ундаги ҳаво пуфакчалари чиқиб, бир жинсли тиниқ холатга ўтади ва тобланади. Тобланган шиша бўтқасини қолиплаш учун шиша эритмаси узлуксиз сўриш ускунасидан ўтказилади ёки прокатка қилинади ва секин-аста совитилади (11.1-расм).


1 1.1–расм. Қайиқ усулида ойна ишлаб чиқариш схемаси
1 – валик; 2 – ойна; 3 – совутгич; 4 – қайиқ;
5 – қалин шиша тасма; 6 – шиша тасма қирраси 4

Кейин маълум ўлчамда кесилиб, сирти силлиқланади ва пардоз берилади. Шиша ишлабчиқаришни замонавий технология жараёнларига кўра, таркиби аниқланган шиша хомашё шихтаси махсус қалай эритмаси билан тўлғизилган ясси ванна юзасига эритилган шиша керакли қалинликда тобланади (11.2-расм).

11.2–расм. Флоатлаш жараёни схемаси
1 – сочилувчан моддаларни аралаштириш; 2 – шихтани эритиш; 3 – эриган қалай қатлами текислаш; 4 – совутиш; 5 – ювиш ва назорат қилиш; 6 – қирқиш ва тоблаш;
7 – яшикка жойлаш ва жўнатиш. эритмасида колиплаш.

Бу усулнинг афзаллиги шундаки, бунда шиша бўткасини қолиплаш жараёни суюқ қалай эритмаси устида олиб борилади. Қалай эритмаси юзасида қолипланган шиша тахтанинг сирти текис бўлади, уни қайтадан силлиқлаш керак бўлмайди.

Қалай оксидланишининг олдини олиш мақсадида ойна листини шакллантириш азот ва водороддан ташкил топган газли муҳитда амалга оширилади. Шиша бўтқанинг қалай юзасига тегиши ва унинг силлиқланиши натижасида юқори сифатли ойна листи ҳосил бўлади.
Эритиладиган шишабоп хомашёнинг келиб чикиши ва таркибидаги минералларнинг хилларига кўра шиша эритма (асосан, кварц куми ва бошка чўкинди тоғ жинслари); тошли (магматик ва чўкинди тоғ жинслари) ва тошколли эритма (саноат тошколи ва ашё хоссаларини яхшилайдиган кўшилмалар) гуруҳларига бўлинади.
Асосий минерал хомашёлардан ташкил топган шиша таркибида кварц куми, сода, доломит, оҳактош, поташ, натрий сульфат мавжуд. Рангли шишаларни олишда кўк ранг берувчи хром, ҳаво рангли кобальт, бинафша рангли марганец, жигаррангли темир оксиди каби пигментлар ишлатилади. Эритиш олдидан хомашёга 15-20% шиша чикинди кукуни кўшилади.