Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги

маданият инсон ва инсоният 
1
Порус В.Н. Обжить катастрофу. Своевременныее заметки о духовной культуре России// Вопросы 
фмлософии. 2005, № 11 . 27- б 
2
Кант И. Сочинения. - М., 1965.Т.4.Ч.1. 499- б. 

---

161 
ҳаётининг маъно ва мақсадини тўғри кўрсатиб бера оладиган ҳамда 
унинг фаолиятини шунга мувофиқ йўналтира оладиган ғоялар, 
тасаввурлар ва ҳис-туйғуларнинг органик бирлигидан иборатдир
. Ушбу 
таърифнинг афзаллиги шундаки, унда аввало ҳаётнинг маъносини белгилаб 
берадиган 
фактор 
нималардан 
иборатлиги 
конкрет 
кўрсатади.
1
Тўлиқроқлиги шундаки, унда маданиятнинг бошқа одатий таърифларида 
ҳисобга олинмайдиган муҳим фактор - ҳис-туйғуларга ҳам эътибор 
қаратилди. Бунда биз инсоният дунёқарашнинг энг теран асоси бўлган 
эзотерик таълимотларда ҳис-туйғулар, айниқса фидойи (беминнат, пок) 
муҳаббат (ишқ) туйғуси ҳарқандай билим ёки ғоядан муҳимроқ ўрин 
эгаллашини ҳисобга олдик. Таърифнинг кенглиги эса шундаки, у нафақат 
индивидга, балки бутун инсониятга нисбатан келтирилди. Таърифнинг 
кенглиги эса биз таҳлил этмоқчи бўлган асосий мавзу, яъни “глобаллашув 
даври инсоният ҳаётининг маъноси муаммоси”ни ёритиш эҳтиёжидан келиб 
чиқди.
Лекин шуни алоҳида таъкидлаш жоизки, ҳозирги давр Шарқ 
фалсафасида биз берган таърифдан чуқурроқ ва конкретроқ ёндошув ҳам 
мавжуд. Бу ёндошув Ҳинд эзотерик файласуфи Ауробиндо Гхошга
2
тегишли 
бўлиб, унинг уқтиришича, 
“Маданият руҳ, интеллект ва вужуд (тана) 
орасида уйғунликка эришув демакдир
.”
3
Бунда маданият инсонни ташкил 
этувчи уч асосий жиҳат - вужуд, ақл ва руҳ - уйғунлашувининг мезони 
(критерийси) сифатида майдонга чиқади. 
Ушбу таърифнинг бизникидан устунлиги шундаки, унда инсон 
маънавий эволюциясининг уч асосий параметри - руҳ, интеллект ва вужуд –
конкретликда қамраб олинган ва улар орасидаги уйғунлик шарти алоҳида 
уқтирилган . Шунинг учун таъриф мутлоқ тўлиқлик ва конкретлик касб 
этган. Бу таъриф руҳий жиҳатга эътибор қаратилгани билан маданиятга 
Ғарбча ёндошувлардан фарқланади. Айни шунга кўра бу таъриф умуман 
Шарқ маданияти билан ва, хусусан, ўзимизнинг теран ва буюк миллий 
маънавий қадриятларимиз бўлган тасаввуф таълимоти билан узвий ва уйғун. 
Аммо бизнинг европалашган (ғарблашган, моддиюнлашган) ҳозирги 
(постсовет давридаги) онгимиз умуман олганда уни теран қабул қилишга 
хали яхши тайёр эмас. Зеро унда биз билмаган “руҳ” тушунчаси фундаментал 
категориялардан бири сифатида қатнашмоқда. Шунинг учун маданиятни 
тушунишнинг