Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

Passivlarni boshqarish nazariyasi quyidagi qoidalarga asoslanadi: 

Birinchidan, tijorat banklarining likvidligi muammosini hal 

qilishga kapital bozoridan pul mablag‘larini jalb etish orqali erishish 

mumkin. Bu qoida g‘arb davlatlari amaliyotida o‘z tasdig‘ini va amaliy 

qo‘llanishini topgan. 

Ikkinchidan, tijorat banki o‘z likvidligini federal zaxira tizimi, 

bank-korrespondent, yevrovaluta bozorida ssudalariga murojaat etish 

yo‘li bilan ta’minlanishi mumkin. 

Tijorat banklari aktiv va passivlarni boshqarish nazariyalarini 

amaliyotga qo‘llayotganda doimo daromadlilik, likvidlik va to‘lovlilik 

o‘rtasidagi muvozanatni saqlashlari lozim. 

Bank passivlarini boshqarishdan asosiy maqsad – bankka daromad 

keltirmaydigan mablag‘lar miqdorini qisqartirish va «arzon» mablag‘lar 

jalb qilish orqali bank daromadliligini yuqori darajaga ko‘tarishdir. 

Demak, aktivlar va passivlarni boshqarishning muhim vazifasi eng past 

xatar darajasi asosida foiz tushumlari bilan foiz to‘lovlari o‘rtasidagi 

barqaror farqni ta’minlashdir. 

Nazariy jihatdan aktivlar va passivlarni boshqarishni alohida-alo-

hida o‘rganish mumkin. Lekin amaliyotda ular bir-biriga uzviy bog‘-

langan. Chunki balansning passiv qismidan joy olgan mablag‘lar manba-

yini tahlil qilmasdan turib, aktiv operatsiyalarni amalga oshirish mumkin 

emas. Masalan, mijozning kredit talabnomasini qondirish uchun bank 

o‘zining qancha mablag‘i mavjud ekanligini, agar zarur bo‘lsa, qancha 

miqdorda depozit mablag‘i jalb qilishi kerakligini aniqlashi lozim. 

Bank boshqaruvchisi aktivlar va passivlarni boshqarish orqali 

quyidagi vazifalarni amalga oshiradi: 

 

aksionerlar va omonatchilarni himoya qilish; 

 

naqd pulga bo‘lgan talabni qondirish maqsadida likvidlikni 

ta’minlash, shu bilan bir qatorda, harakatsiz aktivlarni investitsiyalarga 

yo‘naltirish; 

 

daromadlilikni oshirish maqsadida jalb qilingan va kreditga 

berilgan mablag‘lar o‘rtasidagi foiz stavkalari orasidagi farqni boshqarish; 

---

 

132

 

tavakkalchilikning ma’qul darajasi bilan xorijiy valutani ay-

irboshlash operatsiyalaridan daromad olish; 

 

moliyaviy tavakkalchilikni qo‘llab-quvvatlash maqsadida ka-

pitalning yetarlilik darajasini ta’minlash.  

Buning uchun: 

 

bankning daromadi va xarajati o‘rtasidagi marja spredni orttirish 

va saqlanishini ta’minlash; 

 

bankning yuqori likvidligini ta’minlash; 

 

kreditlarning xatar darajasi, qaytishining ta’minlanganlik 

shakllari va daromadlilik darajasi bo‘yicha joylashtirish; 

 

foiz stavkalarining o‘zgarishini sezuvchan aktivlar bilan shu 

xususiyatga ega passivlarni teng nisbatini ta’minlash lozim. 

Shunday qilib, aktivlar va passivlarni boshqarish uchun quyidagilar 

bajariladi: 

 

axborotlarni to‘plash; 

 

ularni tahlil qilish; 

 

kredit siyosati bo‘yicha qarorlar qabul qilish asosida bankning 

kelajakdagi rejalarini belgilash.