1-mavzu
.
Boshqarish to‘g‘risida tushuncha. Boshqarish sistemalarini qurish prinsiplari. Avtomatik boshqarish
sistemalariga misollar
Reja:
1.
Boshqarish to‘g‘risida tushuncha. Boshqarish nazariyasi fanining predmeti, maqsadi va vazifalari.
2.
Boshqarish sistemalarini qurish prinsiplari.
3.
Avtomatik boshqarish sistemalariga misollar.
Tayanch so‘z va iboralar:
avtomatika, texnologik jarayonlar, effektivlik ishlab chiqarish jarayonlari,
mashinasozlik avtomatlashtirish, avtomatik tizim, texnik qurilma, sozlash, boshqarish, statika, dinamika,
chiziqlantirish.
Kirish
. Fan va texnikaning rivojlanishi uning turli tarmoqlardagi avtomatikaning kirib kelishiga sababchi
bo‘ldi. Avtomatlashtirilgan tizimlarning keng tadbiq etilishi va muvaffaqiyatli qo‘llanilishi esa yuqori darajada
nazariy bilimlarga ega bo‘lgan mutaxassislarni tayyorlash yo‘li bilangina amalga oishirilishi mumkin.
Tavsiya etilayotgan ma'ruzalar kursi “avtomatik boshqarish nazariyasi” fani bo‘yicha o‘quv dasturiga mos
holda tayyorlangan bo‘lib, texnika oliy o‘quv yurtlaridagi “Elektr
texnikasi, elektr mexanikasi va elektr
texnologiyalar” yo‘nalishlarida o‘qiydigan talabalar uchun mo‘ljallangan.
Ushbu ma’ruzalar kursi quyidagi masalalarni qamrab olgan: elektr mexanik ob'yektlarni avtomatik
boshqaruv tizimlarini ifodalovchi matemetik modellarni tuzish va avtomatik
boshqaruv tizim tarkibidagi
andozaviy bo‘g‘inlarining statik va dinamik xarakteristikalarini taxlil qilish, elektromexanik avtomatik boshqaruv
tizimini sifat ko‘rsatkichlarini aniqlash va ularning tarkibidagi andozaviy bo‘g‘inlar parametrlariga ta'sir ko‘rsatib
texnologik jarayon talablariga javob beruvchi optimal boshqaruv tizimini yaratish.
Fan o`qitilishidan maqsad – avtomatik boshqarish tizimlarini o‘rganish differensial tenglamalar vositasida
avtomatik boshqaruvni matemetik ifodalash dinamik bo‘g‘inlar hususiyatlarini o‘rganish funksional va
strukturaviy sxemalarni tahlil qilish, chiziqli va nochiziqli avtomatik boshqaruv tizimlarini uzatish funksiyalari va
chastotali
xarakteristikalari, ularning turg‘unligi sintez masalalari va korreksiya qiluvchi bo‘g‘inlarni tanlash,
nochiziqli impuls tizimlar bo‘yicha yo‘nalish profiliga mos bilimlar darajasini ta’minlashdir.
O‘quv fani o‘quv rejasida rejalashtirilgan umumkasbiy (elektrotexnikaning nazariy asoslari, elektr yuritma
asoslari, EMT modellashtirish) fanlarini bilishga asoslanadi hamda ixtisoslik fanlarini o‘zlashtirishda asos vazifasini
o‘taydi.
Ushbu o‘quv fani avtomatik boshqarish nazariyasi bo‘yicha ixtisoslik fanlarini o‘zlashtirishda asos bo‘lib
xizmat qiladi.
XXI asr xalq xo‘jaligining barcha sohalariga kirib borib, o‘zining mustahkam o‘rnini egallagan avtomatika bu
bir fan va texnikaning yo‘nalishi bo‘lib, o‘z ichiga avtomatik boshqarishning nazariyotini va amaliyotini hamda
avtomatik tizimlarini tuzilishi qonuniyatlarini va u asoslagan texnik jihozlarni oladi. Avtomatika
yuqori darajadagi
aniqlikda texnologik jarayonlarni amalga oshirishni ta’minlash bilan bir qatorda mehnat unumdorligini sezilarli
darajada oshiradi, ishchi-xizmatchi xodimlarning sonini kamaytiradi, jarayonlarni effektivligini ko‘taradi,
ishlab
chiqariladigan mahsulot sifatini yaxshilaydi va eng muhimi, inson oyog‘i etishi qiyin bo‘lgan erlarda (atom ishlab
chiqarishda, fazoda, va h.k) kerakli ish jarayonlarini amalga oshira oladi.
Mashina va agregatlar ishlab chiqarish jarayonlarning ish rejimlarini qator fizik kattaliklar bilan
xarakteristikalanadi. Masalan, elektr generatorining ish rejimi kuchlanishi, tok va o‘zgaruvchan tokda chastota
bilan dvigatelniki esa o‘z o‘qining aylanuvchi momenti orqali erishilayotgan aylanish tezligi va hokazolar bilan
xarakteristikalanadi.
Agar texnik qurilmaning ish jarayonida uning rejimini aniqlovchi barcha kattaliklar o‘zgarishsiz qolsa, u holda
qurilma mo‘‘tadil ishlaydi. Misol uchun, generatorning kuchlanishi aylanish tezligi o‘zgarmas bo‘lsa, atrof muhit
xarorati ham bir xil bo‘lib, qo‘zg‘atish toki va yuklama qarshiliklarining o‘zgarmas qiymatlarida mo‘tadil bo‘ladi.
