Xalqaro iqtisodiy munosabatlar kafedrasi а. М л ы м о V, Z. M. Otaqo‘z iy e

Maxsulotning potensial 
Maxsulotning xaqiqiy
ishlab chiqarilishi 
ishlab chiqarilishi
YaMM uzilishi ------------------------------------------------------------------ X 100%
Maxsulotni potensial ishlab chiqarilishi
4. Ouken qonuni
Milliy mahsulotning haqiqiy va potensial hajmi teng boM- 
gandagi ishsizlikning tabiiy darajasi muqobil hisoblanadi. Shu dara- 
jadan har qanday oshib ketish jamiyatdagi iqtisodiy va ijtimoiy 
yo‘qotishlar bilan bogMangan, chunki mamlakatdagi mavjud ishchi 
kuchlaridan toMiq foydalanmaslik YaMM uzilishini yoki uning haj­
mini potensial hajmdan ortda qolayotganini bildiradi. Ishsizlikning 
haqiqiy darajasi uning tabiiy darajasidan qanchalik yuqori boMsa, 
YaMM uzilishi shuncha ko‘p boMadi.
60

---

Ishsizlik darajasi va YaMM uzilishi o‘rtasidagi miqdoriy nisbat 
makroiqtisodiy sohadagi taniqli tadqiqotchi Artur Ouken tomonidan 
aniqlangan va iqtisodiy adabiyotlarda Ouken qonuni sifatida keng 
tarqalgan. Bu qonun mohiyati shundan iboratki, agarda ishsizlikning 
haqiqiy darajasi uning tabiiy darajasidan l%ga oshsa, YaMM hajmini 
orqada qolishi 2, 5%ni tashkil etadi. Ushbu nisbat ishsizlikning turli da- 
rajalaridagi mahsulot yo‘qotishlarini aniqlash imkonini beradi:
Masalan, agarda t yilda mamlakatda ishsizlikning tabiiy darajasi 
6,5% deb qabul qilingan boMsa, haqiqiy darajasi esa 8, 5%ga yetgan 
bo‘lsa, u holda YaMM farqi 5% tashkil etadi (-2, 5 x (6, 5 - 8, 5)). Bu 
shuni bildiradiki, shu yilda ishsizlikning tabiiy darajasi ta’minlangan 
boMganda, YaMM hajmi amaldagidan 5%ga oshiq boMardi. YaMM­
ning pastroq darajasi, o‘z navbatida, ishlab chiqarishda qatnashuv- 
chilar daromadlarining nisbatan kamroq bo‘lishini va iqtisodiyotni kel- 
gusi taraqqiyoti investisiyalash imkoniyatlarini qisqarishini bildiradi. 
Ishsizlik nafaqat iqtisodiy yuqotishlarga olib keladi, balki jamiyatga 
katta ijtimoiy zarar ham keltiradi, ayniqsa aholi zaif qatlamlari (ayol- 
lar, keksalar va boshqalar) ga. Uzoq muddat davomida ishsiz yurish 
oilaning, shaxsning moddiy faravonligini va ijtimoiy mavqeining pasa- 
yishiga sabab boMadi.