X. Zayniddinov, S. O‘rinboyev, À. Beletskiy

| |

⎝ ⎠
Bu shîvqin signali qandaydir bårilgan chågara k qiymatidan katta bo‘lib kåtish ehtimîlini bahîlab bårish imkîniyatini båradi.
Raqamli taqsimlashlarning ichida eng ko‘p ishlatiladigani Puassîn taqsimîtidir:

^P (ⁿ)^{= P} {^{x = n}}^=
αn –α
e _.
n!

Bu yårda n = 0, 1, 2, ...; a=mP, m — sinashlar sîni. Puassîn taqsimîti P<<1 bo‘lganda jarayon ehtimîlni bayon qiladi. m ning katta qiymatida n/m nisbat P qiymatga yaqin- lashadi:
∞
x = _∫ xP(x)dx,
–∞
x ning o‘rtacha qiymati:
n=∞
x = _Σ nP(n).
n=–∞

Tasîdifiy õ kattalikning o‘rtacha kvadratik chåkinishi s quyidagicha aniqlanadi:

σ ² =

∞
_∫ (x – x )² p(x)dx ^,
–∞

raqamli taqsimît uchun esa:
n=∞

σ ² =
_Σ (n – n ) ² p(n) _.
n=–∞

Àytib o‘tilganidåk ko‘p hîllar uchun shîvqin Gauss taqsimîtiga ega bo‘ladi (amplituda qiymatining o‘rtachasi nîlga tång bo‘ladi). Bu hîlda shîvqin signalining quvvati zichlik ehtimîli funksiyasining verifikatsiyasiga tång bo‘ladi. Bu hîlda signal-shîvqin nisbati quyidagiga tång bo‘ladi:

113

10
S / N = 10 log (S / σ ²)dB .

Àgarda shîvqin tîza issiqlik xaraktåriga ega bo‘lsa, s2=kTB bo‘ladi. Umumiy hîl uchun s2=EnB[Bt], V kånglik (pîlîsa) Gts da o‘lchanadi, En shîvqin enårgiyasi.

Shîvqin alîqa kanalidan aõbîrît uzatishda õatîlik bo‘lish ehtimîlligini va nihîyatda kanalning o‘tkazish qîbiliyatini bål- gilaydi.

Nazorat uchun savollar va topshiriqlar

1. 
   Elektr kabellarida so‘nishni tushuntiring.
   
2. 
   Elektr kabellarida signalni o‘tishini tushuntiring.
   
3. 
   Moslashtirish jarayoni nima uchun kerak?
   
4. 
   O‘ralgan juftlik kabelidan signalni differensial uzatishni tushuntirib bering.
   
5. 
   Galvanik ajratish nima uchun kerak?
   
6. 
   Yerga ulash nima uchun kerak?
   
7. 
   Êîmpyuterni tog‘ri yerga ulash sxemasini hosil qiling.
   
8. 
   Mahalliy tarmoqlarda axborotni kodlashtirish nima uchun kerak?
   
9. 
   NRZ kodini tushuntirib bering.
   
10. 
    RZ kodini tushuntirib bering.
    
11. 
    Ìanchester II kodini tushuntirib bering.
    
12. 
    Raqamli axborotni analog (uzluksiz) axborot shaklida kodlashni tushuntiring?
    

114

6-B Î B. TÀRMÎQ KÎMPÎNÅNTALÀRI

Mahalliy hisîblash tarmîq qurilmalari abînåntlar o‘rtasida- gi råal alîqani ta’minlab båradilar. Tarmîqni lîyihalashtirish bîsqichida qurilmalarni tanlash juda katta ahamiyatga ega, chunki qurilmalarning narõi umumiy tarmîq narõining katta qismini tashkil etadi. Àlîqa qurilmalarini o‘zgartirish esa nafaqat qo‘shimcha mablag‘ni talab etadi, yana og‘ir ish hajmining îshishiga ham sabab bo‘ladi. Mahalliy tarmîq qurilmalariga quyidagilar kiradi:

• 
  aõbîrît uzatish uchun kabållar;
  
• 
  kabållarni ulash uchun raz'yomlar;
  
• 
  mîslîvchi tårminatîrlar;
  
• 
  tarmîq adaptårlari;
  
• 
  råpitårlar;
  
• 
  transivårlar;
  
• 
  kînsåntratîrlar;
  
• 
  ko‘priklar (mîstlar);
  
• 
  yo‘naltirgichlar (marshrutizatîrlar);
  
• 
  shlyuzlar.
  

Tarmîq qurilmalarining birinchi uchtasi haqida yuqîridagi bîblarda aytib o‘tildi. Hîzir biz qîlgan qurilmalarning vazifalari haqida tî‘õtalib o‘tamiz.

Tarmîq adaptårlari tarmîq adaptårlarini turli adabiyotlarda yana kîntrîllår, karta, plata, intårfåyslar, NIC — Network Interface Card nîmlar bilan ataydilar. Bu qurilmalar mahalliy tarmîqning asîsiy qismi, ularsiz tarmîq hîsil qilish mumkin emas. Tarmîq adaptårlarining vazifasi — kîmpyutårni (yoki bîshqa abînåntni) tarmîq bilan ulash, yana qabul qilingan qîidalarga riîya qilgan hîlda kîmpyutår bilan alîqa kanali o‘rtasidagi aõbîrît almashinuvini ta’minlashdir. Àynan shu qurilmalar OSI mîdålining quyi bîsqichlari bajarishi kårak bo‘lgan vazifalarni amalga îshiradilar. Îdatda tarmîq adaptår- lari plata ko‘rinishida ishlab chiqariladi va kîmpyutårni siståma magistrallarini kångaytirish uchun qîldirilgan raz’yomga
115
o‘rnatiladi (îdatda ISA yoki PCI). Tarmîq adaptår platasida ham îdatda bitta yoki bir nåchta tashqi raz’yomlar bo‘lib, ularga tarmîq kabållari ulanadi (6.1-rasm).
Tarmîq adaptårlarining hamma vazifalari ikkiga bo‘linadi: magistral va tarmîq. Magistral vazifalari adaptår bilan kîmpyutårning siståma shinasi o‘rtasidagi almashinuvni amalga îshirish (ya’ni o‘zining magistral manzilini tanish, kîmpyutårga aõbîrît uzatish va kîmpyutårdan ham aõbîrît îlish, kîmpyutår uchun uzilish signalini hîsil qilish va hîkazîlar) kiradi. Tarmîq vazifalari esa adaptårlarni tarmîq bilan mulîqîtini ta’min- lashdir.