X. Zayniddinov, S. O‘rinboyev, À. Beletskiy

5.3-rasm. Chiziqli tåkislash (ekvilizatsiya)

107

Sozlanuvchi filtr

5.4-rasm. Hisîblîvchi tåskari ulanish yordamida ekvilizatsiyalash

Àmaliyotda chiziqli tåkislash va tåskari ulanishli ekviliza- tsiyalash signal uzatishning maõsus måtîdi bilan qo‘shib birga- likda ishlatiladi. Muammîning chuqurlashishi bir aõbîrît uzatish yo‘lidan bir vaqtning o‘zida ikki tarafga uzatish amalga îshirish tufayli yuzaga kåladi.

Signallar shîvqin nisbatini yaõshilash uchun alîqa yo‘lidan uzatilayotgan signal amplitudasini ko‘tarish lîzim. Tanlangan kattalik qiymati chîrraha yo‘nalishlar va mavjud KIS imkîni- yatlaridan kålib chiqadi. 135 Îm yuklamaga 2,5 V amplituda kålishi natijasida qabul qilingan. Har qanday chiziqli surilishlar asîsiy signalga nisbatan 36 db dan kam bo‘lishi kårak.
Àlîqa yo‘llaridan signallarning dinamik îralig‘ini hisîbga îlgan hîlda signalning shîvqinga nisbati 20 db ga tång dåb faraz qilinadi, bu esa shîvqinni Gauss taqsimîtiga ko‘ra õatîliklarni sîni 1/106 bo‘lganda 6 db ga to‘g‘ri kåladigan chågaralanish talabini qanîatlantiradi. Ànalîg-raqam o‘zgartirishda bir bitga

5. 
   db to‘g‘ri kåladi.
   

Îdatda ikki simli alîqa yo‘li (ayniqsa 4 ta simli) bir vaqt- ning o‘zida ikki tarafga aõbîrît uzatish uchun ishlatiladi (full duplex). Bu masala sõåmîtåõnik usulda vaqt bo‘yicha multi- plåksårlash yordamida hal qilish mumkin (TDD — Time Division Duplex) yoki chastîta bo‘yicha (FDD — Freguency Division Duplex). TDD amalga îshirish ancha îsîn, bu usulda murakkab filtr va ekvalayzårlarni qî‘llashning hîjati yî‘q. TDD måtîdi kabål uzunligi kichik bo‘lganda tålåfîn tarmîqlari uchun mo‘ljallash mumkin.
108



5.5-rasm. Eõî kîmpånsatsiyasining sõåmasi

Bir juftlikdan ikki tîmînlama alîqani tashkil qilish uchun eõî kîmpånsatsiya måtîdi ishlatiladi. Bu måtîdda qabul qi- lingan signaldan uzatiladigan signalni ayirishga asîslangan bo‘lib, kirish signalini haqiqiy ko‘rinishini aniqlashga mo‘ljal- langandir. Signal so‘nishining turli õillari mavjudligini hisîbga îlgan hîlda, eõî kîmpånsatsiya sõåmasi amplitudani juda kata dinamik diapazînida ishlashi va shu bilan birga qîniqarli signal- ni chiziqliligini saqlashi kårak. Bu vaziyat va shuningdåk Z yo‘lni chastîtaga bog‘liqligi eõî kîmpånsatsiya sõåmasini såzilarli darajada murakkablashishiga îlib kåladi (5.6-rasm).

5.6-rasm. Àdaptiv filtrli eõî kîmpånsatsiya sõåmasi

109
Eõî kîmpånsatsiya siståmalari elåmåntlarning ishlash ja- rayonidagi vaqt bo‘yicha farqlariga ta’sirchandir, chunki bu hîl bir-biridan ayirilayotgan signallarni faza bo‘yicha siljishga îlib kåladi.

5.7-rasmda aõbîrît uzatish yo‘li tugunining qarshiligiga o‘tkazish tåzligining bog‘liqligi turli kîdlashtirish sõåmalari uchun kåltirilgan (punktir chiziq bilan to‘rt bîsqichli kîdlashtirish varianti uchun kåltirilgan).


6
10



Maks tezlik, bit/s
5
2

5
10

5

4
2+10
0 1.0 1.5
Tugun qarshiligi, kOm


5.7-rasm. Àõbîrîtlarni uzatishning maksimal tåzligini uzatish yo‘lining tugun qarshiligiga bog‘liqligi

Mîdulyatsiyalashning turli måtîdlari har turdagi chîrraha yo‘nalish bîsqichlariga îlib kåladi va shuningdåk, signalni turli o‘tkazish tåzligini ta’minlaydi.

Àmplituda mîdulyatsiyasini amalga îshirishda chiziqli ek- vilizatsiyani qî‘llash o‘tkazish qîbiliyatini 5 marîtaba yaõshilay- di. 6.8-rasmdan ko‘rinadiki chiziqli to‘g‘rilashdan tåskari ulanishli ekvilizatsiyalashga o‘tilganda 1,5 marîtaba ko‘rsatkich yaõshilanadi. Kîdlashtirishning ko‘p bîsqichli usuli o‘tkazish tåzligini yana 30% îshiradi. Àlbatta, e’tibîrdan qîchirmaslik kårakki, bu usul õatîliklarni ko‘paytiradi.

110
80

70

60

50
40
0.5 1.0 1.5
Tugun qarshiligi kOm larda


5.8-rasm. 150 kbit/s tåzlikda minimal signal-shîvqin nisbati kåltirilgan

5.8-rasmda signal-shîvqin nisbatining turli uzatuvchi kanal- lar sõåmalarining tugunining qarshiligiga bog‘liqligi kåltirilgan.

Shîvqinlar kanal sig‘imini bålgilaydi va raqamli aõbîrîtlarni uzatishda õatîliklar chastîtasini o‘rnatadi. Shîvqin o‘z tabiatiga ko‘ra turg‘un emas va uning qiymati ma’lum ehtimîllik bilan aniq îraliqda yotadi. P(õ) ehtimîllik zichligi, x tasîdifiy signal- ning amplituda qiymatlari x va x+Dx îraliqda bo‘lish ehtimîli-

ni aniqlaydi. Bu hîlda, x qiymati õ va õ
îraliqda yotish

ehtimîli quyidagi tånglik bilan ifîdalan¹adi: ²

X₁ < X < X ₂
^P {^x
1


< x < x
2
X _2
}= _∫
X₁


p(x)dx

Bu hîlda nîrmallashtirish sharti:
∞

bo‘ladi.
_∫ p(x)dx = 1
– ∞
111

P(õ) — ehtimîllik, bu esa p(õ) — ehtimîllik zichligi.
x qandaydir kattalik u dan kichiklik ehtimîli:
y

bundan kålib chiqadiki:
_∫ p(x)dx
– ∞
ga tång,

P(x
1
<> ) = P(x
2 2
) — P(x
1
), P(∞) = 1, P(—∞) =0

Αq dåb ataluvchi shîvqin uzluksiz nîrmal (Gauss) taqsimîtiga bo‘ysunadi.

p(x) =
–( x– a)²

1. 
   _e 2σ ²
   

bu yårda a — x ning o‘rtacha qiymati, s — x ni a dan o‘rtacha kvadrat chåkinishi. Shîvqin bo‘lgan hîlda x ning o‘rtacha qiymati qutbni hisîbga îlgan hîlda îdatda nîl qiymatga ega bo‘ladi. (a=0).

Bu hîlda, shîvqin signalining amplitudasi ±V îraliqda yotish ehtimîlini bilishni xîhlasa, unda quyidagi ifîdadan fîy- dalanishimiz mumkin:

x=v
^P{^{v < x < –v}}⁼ _∫
x=– v


p(x)dx _.

P{x1<x<–x1} hisîblash uchun îdatda quyidagi ifîdadan fîydalaniladi:

u =

u hîlda:

^va dx = du σ

_{X 1 < x < – X 1
_P x < x < —x _}= ¹



x₁
e^–u2 du =

2. 
   x₁
   

e^{– u}2 du

1 1 _{∫ ∫}
– x₁ 0
R(õ) taqsimîti îdatda õatîlik funksiyasi (erf(x)= – erf(–x)) dåb yuritiladigan amaliyot nuqtayi nazaridan fîydali:

112

–ks < X < Ks
^P {^{—Ks < x < Ks} }^{= Pk (} Ks ^{) = erf ⎛ k ⎞}