X. Zayniddinov, S. O‘rinboyev, À. Beletskiy

I = F · log (1 + S/N)
2

I/F ≈
S
1,44 —
N

Standart tålåfîn kanali uchun F=3 kGts, N/S=30db, bundan kålib chiqadiki, nazariy jihatdan îmmabîp tålåfîn tar- mîg‘i uchun taõminan 30 kbit/s ga tång. Tålåfîn tarmîg‘i

104

uchun mo‘ljallangan î‘ralgan juftliklar uchun so‘nish /5 dB/ km tashkil qiladi., qo‘shimcha chågaralashlar chîrraha yo‘naltir- gichlar sababli hîsil bo‘ladi.
Àgarda F îraliqli signalni ko‘rsak, Naykvit nazariyasiga asîsan strîblash chastîtasi esa 2F yoki undan kattarîq bo‘lishi kårak. N ta diskråt bîsqichda maksimal aõbîrît îqimini o‘zgar-
tirish 2F log (N) bit/c ni tashkil qiladi, F=4 kGts/s da va
2
N=256 bo‘lganda 64 kbit/s ni båradi. Àmalda F=4 kGts
bo‘lganda hattî shîvqin bo‘lmagan hîlda ham 8 kbit/s dan ko‘p aõbîrît uzatishga erishib bo‘lmaydi (agarda bir taktda bir bit uzatiladi).

So‘nish, dB/km
Standart aõbîrît uzatishning simli vîsitalarida so‘nish 800Gts 6 dB/km tashkil qiladi yoki 1600 Gts da 10 dB/km bo‘ladi. 5.1-rasmda qirqimi 0,5 mm li mis simdan aõbîrît so‘nishining uzatilayotgan signalning chastîtaga bog‘liqligi ko‘rsatilgan.


5.1-rasm. 0,5 mm li mis simda signalning so‘nish bog‘liqligi

Faza chastîtaga (bir kilîmåtr hisîbidan) va î‘ralgan juft- likning to‘lqin qarshiligiga ham bog‘liq (5.2-rasm), shu sababli aõbîrît uzatish yo‘lining uzunligi signal ko‘rinishining o‘zga- rishiga ta’sir qilishi muqarrardir.

Ifîdadan ko‘rinib turibdiki, kanalni o‘tkazish qîbiliyatini amalga îshirish uchun o‘tkazish kångligini va signal-shîvqin

105
nisbatini îshirish evaziga erishish mumkin. Shîvqin man- balarining ko‘pi mavjud, ulardan asîsiysi issiqlik shîvqinlaridir (N=kTB, T — Kålvin shkalasidagi issiqlik, B — qabul qiluvchi qurilmaning o‘tkazish kångligi, k — Bîltsman dîimiysi). Àmalda turli shîvqin turlari såzilarli darajada ta’sir qiladi. Tarmîqni aõbîrît o‘tkazish tåzligi kabål uzunligini kamaytirish hisîbiga îshiriladi (tarmîq tugunlari îrasidagi masîfani kamaytirish), kabål turini o‘zgartirish hisîbiga, masalan, îptotîladan fîydalanib. Shîvqinni kamaytiruvchi tizimlarning yangi mîdållaridan fîydalanib ma’lum natijaga erishish mumkin (yangi mîdåm turi).

Impedans, Om			Faza
800			160
600			120
400			800
200
			40
			0
1	10	Chastota, kGerts	100

5.2-rasm. Αralgan juftlikning impådånsini faza va chastîtaga bog‘liqligi (qirqimi 0,5 mm).
Αralgan juftlikning tårminaldan tî kîmmutatîrgacha îralig‘idagi qarshiligi 800—20 000 Îm îralig‘ida bo‘lishi mumkin. Shuni hisîbga îlish kårakki, tårminal qurilmasi (tålåfîn) kabåli yordamida elåktr manbayiga ulanganda uning qarshiligi manbadagi kuchlanishni pasayishiga îlib kåladi. Ko‘p tîlali kabållarda chîrraha yo‘nalishlar va shîvqinlar ma’lum muammî hîsil qiladi. Îdatda chîrraha yo‘nalishlarining ikki turi ko‘riladi:

106

• 
  signal manbayi va qabul qilish qurilmasi kabålning bir tarafida (NEXT — near end crosstalk) jîylashgan;
  
• 
  signal manbayi va qabul qilish qurilmasi kabålning turli uchlarida (FRXT — far end crosstalk) jîylashgan.
  

NEXT — yo‘nalish ko‘p juftlikli kabållarda f.1.5 qînuniga bo‘ysunadi, ularning qiymati 100 kGts chastîtada 55 db ni tashkil qiladi. Yana bir yo‘nalishlar manbayi tashqi elåktrîmag- nit o‘tish jarayonlaridagi impuls shîvqinlaridir. Yo‘nalishlarning bu turi vaziyatga qarab katta îraliqlarda o‘zgarib turadi.
Signalni alîqa yo‘lidan uzatish uchun mîdulyatsiyalanadi, bu jarayonda signalni o‘rtacha qiymatini saqlab qîlish muhimdir. Signalga kabål ma’lum o‘zgartirish kiritadi. Signalga såzilarli o‘zgartirish kiritish bålgilar o‘rtasidagi intårfårånsiya natijasida ham bo‘ladi. (ISI — Intersymbol Interference). Àlîqa yo‘llaridan signal o‘tish jarayonida impulslarning yoyilishi va ularni bir-biriga turtilishi natijasida hîsil bo‘ladi. Vaqt o‘tishi bilan alîqa yo‘llarining tåõnik ko‘rsatkichlari o‘zgarishi nati- jasida muammî yanada murakkablashadi. Shuning uchun turli chastîtali signallarni uzatish sharîitni bir õil ta’minlash juda ham muhimdir. Bu masalani hal qilish uchun chiziqli ekvalayzårdan fîydalaniladi (5.3 va 5.4-rasm), ular bu masalani hamma chastîta spåktrida bajaradilar yoki råal signal såktîrini strîb îpåratsiyasini bajargandan so‘ng. Bu måtîd siståmadagi shîvqinlarga såzgirdir. Hisîblîvchi tåskari ulanishli ekvalayzår- lar (DFE — Decision Feedback Equalizer) shîvqinlarga såzgir emas, ular qabul qilinayotgan aõbîrît bilan bîshqariladi. Låkin bu hîlda aõbîrîtni qabul qilishda õatîlarning ta’sirini îshirish mumkin bo‘ladi.