Vrach faoliyatining huquqiy asoslam

Tibbiy xodimlarning lavo/im jinoyatlari
Lavozim jinoyatlari  boshqamv tartibiga qarshi yo ‘naltiriladi 
va bu tibbiy xodimlar faoliyatiga nisbatan bu turdagi jinoyatlardan 
“Hokimyat yoki mansab vakolatini suiiste’mol qilish” (205-modda), 
“Hokimiyat  yoki  mansab  vakolati  doirasidan  chetga  chiqish” 
(206-modda), “Mansabga sovuqqonlik bilan qarash” (207-modda), 
“Mansab  soxtakorligi”  (209-modda),  “Pora  olish”  (210-modda) 
kabi holatlar ko‘proq uchrab turadi.
Qayd  etilgan jinoyatlaming subyekti  faqat mansabdor shaxs 
bo‘la  oladi.  Qonunchilikka  muvofiq  mansabdor  sifatida  mulk 
shaklidan  qat’iy  nazar  tashkilot,  muassasa,  korxonada  ma’muriy- 
xo ‘j alik, tashkiliy, taqsimlash va nazorat qilish huquqiga ega bo ‘lgan 
shaxslar  tushuniladi.  Tibbiy  xodimlardan  ushbu  toifaga  sog‘liqni

---

saqlash muassasalari rahbarlari va ulaming o‘rinbosarlari, muassasa 
tuzilmalari  rahbarlari  (bo‘lim,  bo‘linma,  laboratoriya,  dorixona 
mudirlari), shuningdek bosh (katta) hamshiralar taalluqlidir.
Vrachlar  va  o‘rta  tibbiy  xodimlar  o ‘z  kasbiy  vazifalarini 
bajarish  jarayonida,  ya’ni  tashxisot,  davolash,  profilaktika 
amaliyotlarini  o ‘tkazishda,  mansabdor  shaxs  hisoblanmaydi  va 
mos  tarzda  mansab  jinoyatlarining  subyekti  bo‘la  olmaydilar. 
Ammo,  ayrim  holatlarda  ular  mansabdor  shaxs  sifatida  e’tirof 
etilishi  va  shunga  ko‘ra  javobgarlikka  tortilishlari  mumkin.  Bu 
kabi hollar vaqtinchalik mehnatga layoqatsizlik varaqasini  berish, 
nogironlikni  aniqlash,  attestatsiyadan  o‘tish  masalasini  hal  etish, 
toifa kategoriyasini berish, harbiy xizmatga layoqatni (ruxsat berish 
yoki ozod etish) aniqlash va shu kabi holatlarda kuzatiladi. Bunday 
holatlarda  yo‘l  qo‘yilgan  nuqsonlar  mansab  jinoyatlari  sifatida 
talqin etilishi mumkin.
Mansab  jinoyatlari  quyidagi  uchta  belgining  bo‘lishi  bilan 
ajrab turadi:
1.  mansabdor  shaxsga egallab turgan mansabiga mos tarzda 
unga yuklatilgan majburiyatlarini buzishi;
2.  ijtimoiy xavf alomatlarining vujudga kelishi;
3.  huquqbuzarlik  va  oqibat  o ‘rtasida  bevosita  sabab-oqibat 
bog‘lanishining mavjudligi.
Hokimiyat  yoki  mansab  vakolatlarini  suiiste’mol  qilish 
deganda, fuqarolaming huquqlari yoki qonun bilan qo'riqlanadigan 
manfaatlariga  yoxud  davlat  yoki  jamoat  manfaatlariga  ko‘p 
miqdorda  zarar  yoxud  jiddiy  ziyon  etkazilishiga  olib  kelgan 
mansabdor  shaxsning  o ‘z  vakolatlaridan  qasddan  foydalanishi 
tushuniladi.  Masalan:  noto‘g‘ri  taqsimlash,  ishga  qabul  qilish 
va  xodimlami  ishdan  bo‘shatish,  muassasa  rahbari  tomonidan 
xodimlarni asossiz rag‘batlantirish yoki jazolash; aniq ko‘rsatmalar 
bo‘lganda  bo‘lim  mudiri  yoki  navbatchi  vrach  tomonidan 
bemorning  yotqizilishini  rad  etilishi  yoki  ahvoli  og‘ir  bemorlami 
shifoxonada erta chiqarilishi.

---

Agarda shu kabi oqibatlar mansabdor shaxs tomonidan o‘ziga 
qonun  bilan  berilgan  vakolatlar  doirasidan  chetga  chiqadigan 
harakatlami qasddan sodir etishi natijasida vujud kelsa, hokimiyat 
yoki mansab vakolati doirasidan chetga chiqish sifatida baholanadi. 
Bunda  mansabdor  shaxs  tomonidan  ma’lum  holatlarda  amalga 
oshirilishi  ko‘zda  tutilmagan  harakatlami  sodir  etishi  inobatga 
olinadi.  Masalan,  shifoxona  bosh  vrachining  birgalikda  echilishi 
lozim  bo‘lgan  masalalar  yuzasidan  shaxsan  bir  o ‘zi  qaror  qabul 
qilishi; oila vrachi birdan 30 kunga vaqtincha mehnatga yaroqsizlik 
varaqasini berishi va sh. k.
Mansabdor  shaxsning  o‘z  vazifalariga  loqaydlik  yoki 
vijdonsizlarcha munosabatda bo‘lishi oqibatida ulami bajarmasligi 
yoki  lozim  darajada  bajarmasligi  fuqarolaming  huquqlari  yoki 
qonun  bilan  qo‘riqlanadigan  manfaatlariga  yoxud  davlat  yoki 
jamoat  manfaatlariga  ko‘p  miqdorda  zarar  yoki  jiddiy  ziyon 
etkazilishi,  fuqarolarga  o‘rtacha  og‘ir  yoki  og‘ir  tan  jarohati 
etkazilishi,  odam  o ‘lishi;  giyohvandlik  vositalari  va  psixotrop 
moddalarning ko‘p miqdorda 0 ‘zbekiston Respublikasi davlat yoki 
bojxona  chegaralari  orqali  qonunga xilof ravishda olib  o‘tilishiga 
sabab  bo‘Isa,  mansabga  sovuqqonlik  bilan  qarash  sifatida 
baholanadi.  Masalan:  tibbiy xodimning  sanitariya-epidemiologiya 
tartibini qo‘pol darajada buzishi og‘ir oqibatlarni keltirib chiqargan 
shifoxona  ichi  infektsiyasining  tarqalishiga  sabab  bo‘lishi; 
fizioterapiya bo‘limida texnika xavfsizligi  talabalarining  buzilishi 
elektrotravma  natijasida  bemorning  o'limiga  sabab  bo‘lishi; 
rentgen apparatning nosozligi yoki mutaxassisning yo‘qligi sababli 
rentgenologik  tekshiruv o ‘tkazishning  imkoni  bo‘lmaganligi  kalla 
suyaklaridagi  jarohatlarni  aniqlanmay  qolishiga  sabab  bo‘lishi. 
Bu kabi holatlarda davolash-diagnostika jarayonini tashkil etishga 
mas’ul  bo‘lgan  davolash-profilaktika  muassasalari  yoki  ularning 
tuzilmalarining rahbarlari mansabga sovuqqonlik bilan qaraganligi 
uchun jinoiy javobgarlikka tortilishi mumkin.
Mansabdor shaxsning g ‘arazgo‘ylik yoki boshqa manfaatlami

---

koV.lab rasmiy hujjatlarga bila turib soxta ma’lumotlar va yozuvlar 
kiritishi, hujjatlarni qalbakilashtirishi yoki bila turib, soxta hujjatlar 
tuzishi  va  taqdim  etishi  fuqarolaming  huquqlari  yoki  qonun 
bilan  qo‘riqlanadigan  manfaatlariga  yoxud  davlat  yoki  jamoat 
manfaatlariga  ko‘p  miqdorda  zarar  yoki  jiddiy  ziyon  etkazilishi 
mansab  soxtakorligi  sifatida  tasniflanadi.  Nisbatan jiddiyroq jazo 
bu  kabi  jinoyatlarni  takroran  yoki  uyushgan  guruh  manfaatlari 
yo‘lida sodir etilgan holatlar uchun ko‘zda tutilgan. Masalan: harbiy 
xizmatdan  ozod  qilish  yoki  aksincha,  yuborish  maqsadida  soxta 
hujjat taqdim  etish;  tan jarohatining  og‘irlik darajasini pasaytirish 
uchun vrach qovurg‘adagi  siniqni kasallik tarixida qayd etmasligi. 
Aksariyat holatlarda ushbu jinoyat boshqa jinoyatlar, masalan, pora 
olish bilan birga sodir etiladi.
Pora  olish  deganda  mansabdor  shaxsning  o‘z  xizmat 
mavqeidan  foydalangan  holda  sodir  etishi  lozim  yoki  mumkin 
bo‘lgan 
muayyan 
harakatni 
pora 
berayotgan 
shaxsning 
manfaatlarini  ko‘zlab  bajarishi  yoki  bajarmasligi  evaziga  shaxsan 
o ‘zi  yoki  vositachi  orqali  qonunga  xilof  ekanligini  bila  turib, 
moddiy  qimmatliklar  olishi  yoki  mulkiy  naf ko‘rishi  tushuniladi. 
Jinoyatni og‘irlashtiruvchi holatlarga bir guruh mansabdor shaxslar 
tomonidan  oldindan  til  biriktirib,  uyushgan  guruh  manfaatlarini 
ko'zlab, ta’magirlik yo‘li bilan, mas’ul mansabdor shaxs tomonidan 
sodir etilishi va juda ko‘p miqdorda pora olinishi kiradi.
Mansab jinoyati  bo‘lmasa  ham,  boshqaruvning  belgilangan 
tartibiga  qarshi jinoyatlar toifasiga  “tovlamachilik yo‘li  bilan  haq 
berishni  talab  qilish”  (214-modda)  ham  kiritilgan.  Tovlamachilik 
bilan  haq  berishni  talab  qilish,  ya’ni  davlat  organining  mulk 
shaklidan  qat’iy  nazar  korxona,  muassasa  yoki  tashkilotning, 
jamoat birlashmasining, fuqarolar o ‘z o ‘zini boshqarish organining 
mansabdor  shaxs  boim agan  xizmatchisining  xizmat  vazifasi 
doirasiga kiradigan muayyan ishni bajarishi yoki xizmat ko‘rsatishi 
evaziga haq berishni yoki mulkiy yo‘sindagi manfaatni talab qilish, 
shuningdek,  shaxsan qasddan fuqarolaming huquqlari  yoki  qonun

---

bilan  qo‘riqlanadigan manfaatlari  buzilishining oldini  olish uchun 
haq berishga majbur etadigan ahvolga solib qo‘yishi tovlamachilik 
bilan  haq  berishni talab  qilish  sifatida tasniflanadi.  Ushbu jinoyat 
subyekti  sifatida deyarli barcha tibbiy xodimlar -  vrachlar,o‘rta va 
kichik tibbiy xodimlar ham bo‘lishi mumkin.
Tibbiy  xodimlaming  mansab  jinoyatlarining  aksariyati 
asosan  qasddan  sodir  etiladi,  faqat  mansabiga  sovuqqonlik  bilan 
qarash  bundan  mustasno  bo‘lib,  u  asosan  ehtiyotsizlik  orqasida 
vujudga keladi.