Vrach faoliyatining huquqiy asoslam

Yatrogeniya
“Yatrogeniya” atamasi (grekchadan Iatros -  vrach, gennao -  
yuzaga keltiraman) 1925 yilda nemetspsixiatri О. В umke tomonidan 
taklif etilgan.  Uzoq  vaqtlar  davomida yatrogeniya deganda vrach 
so‘zlari yoki harakatlarini bemor ruhiyatiga bevosita yoki bilvosita 
noxush ta’siri oqibatida yuzaga kelgan kasalliklar inobatga olingan.
I.  A.  Kassirskiy (1970)  yatrogen kasalliklar sifatida nafaqat tibbiy 
xodim  tomonidan  bemor  ruhiyatining  bevosita  yoki  bilvosita 
shikastlanish holatlarini, balki mulojalami noto‘g ‘ri bajarish, dori- 
darmonlarni noto‘g‘ri qoilash kabi holatlami ham nazarda tutishni 
taklif  etdi.  So‘nggi  vaqtlarda  yatrogeniya  tushunchasini  yanada 
kengaytirishga harakatlar kuzatilmoqda.
Ayrim  holatlarda yatrogeniya vrach  emas,  balki  o‘rta tibbiy 
xodim  tomonidan  sodir  etilishi  mumkin.  Shundan  kelib  chiqib, 
vengriyalik  psixoterapevt  I.  Xardi  (1972)  yatrogeniya  analogi 
sifatida  tibbiy  hamshiralar  harakatlari  natijasida  yuzaga  kelgan 
noxush  oqibatlami  tavsiflash  uchun  “sororigeniya”  atamasini 
(lotinchadan soror -  hamshira) taklif etdi.
Yatrogeniya turli  mualliflar  tomonidan  turlicha  tavsiflanadi. 
Ayrimlar  ushbu  tushunchaga  barcha  turdagi  tibbiy  xodimlarning

---

kasb  huquqbuzarliklarini  kiritsa,  boshqalar -   faqat  qasddan  sodir 
etilmagan,  ya’ni  ehtiyotsizlik  natijasida  yuzaga  kelgan  holatlami 
nazarda tutadi.  Ba’zi mualliflar yatrogeniyani vrach xatosining bir 
ko‘rinishi sifatida e’tirof etadi (V. I. Akopov, 2000).
Yatrogeniyaning quyidagi ta’rifi ma’qulroq.
Yatrogeniya  -   bu  diagnostika,  davolash,  profilaktika  yoki 
reabilitatsiya muolajalarini  o‘tkazish bilan bevosita yoki  bilvosita 
bog‘liq  holatda  bemor  salomatligiga  zarar  etkazishdir  (Yu.  D. 
Sergeev, S. V. Erofeev,  1998).
Shuningdek,  yatrogeniyaning  A.  V.  Shaposhnikov  (1998) 
tomonidan taklif etilgan nisbatan salmoqli va umumiy ko‘rinishga 
ega  bo‘lgan  tavsifi  ham  mavjud:  “Yatrogeniya  -   bemor  yoki 
sog‘lom insonga o‘z kasb va xizmat majburiyatlarini bajarish davri 
va o‘mida buyruq berish va ijro etish vakolatiga ega bo‘lgan tibbiy 
xodimlaming harakati va so‘zlarini bevosita yoki bilvosita nojo‘ya 
ta’siri  natijasida  vujudga  kelish  vaqtidan  qat’iy  nazar  ruhiy  va 
jismoniy salomatligidagi o‘zgarishlar tushuniladi”.
Hozirgi  vaqtda  umum  qabul  qilingan  talqinga  ko‘ra, 
yatrogeniya  deganda tibbiy  omillar ta ’sirida yuzaga kelgan yangi 
patologik  holat  tushuniladi.  Tibbiy  omil,  jamlanma  tushuncha 
sifatida,  o ‘zida  tibbiy  texnologiyaning  barcha  elementlarini 
(diagnostika,  davolash,  profilaktika,  reabilitatsiya  va  bosh.  )  va 
bemor  bo‘lgan  tibbiy-profilaktika  muassasasi  sharoitlami  tutadi. 
Mos  tarzda  yatrogeniyaning  diagnostik,  davolash  (davolash, 
jarrohlik, jismoniy), ruhiy-emotsional va informatsion, profilaktik, 
davolamaslik (tibbiy yordamga kechikib murojaat qilish) va boshqa 
turlari farqlanadi.
Xulosa 
qilganda, 
kasb 
huquqbuzarliklari 
oqibatida 
vujudga  kelgan  barcha  noxush  oqibatlami,  shu  jumladan  tibbiy 
xodimlaming jinoyati, qilmishlari, vrach xatosi, baxtsiz hodisalami 
yatrogeniyaning ko‘rinishlari sifatida talqin etish mumkin.
Yuqorida qayd etilganlami inobatga olib tibbiy xodimlaming 
kasb huquqbuzarliklarini  quyidagicha tasniflash mumkin.

---