«veterinariya» ixtisosligi bo’yicha oliy o’quv yurtlari uchun qo’llanma

Yurak-qon tomirlar yetishmovchiligi sindromi
- arteral bosim 
oshadi, chap qorincha gipertrofiyasi, aortada 2-ton akesent beradi, pul’s 
zo’riqadi. 
O’tkir nefrit, nefrosklerozda doimiy gipertoniya, nefrozda-qon 
bosimi oshmasdan ba’zan pasayib ketishi mumkin. 
4.
Uremiya
- nefrit va nefroskleroz paytida toksinlarning 
organizmda saqlanib qolishidan har xil zaharlanishlarning kelib chiqishi, 
holsizlanish, asteniya, uyqusiragan holat, ishtahaning yo’qolishi, 
stomatit, gastroenterit, terining qichishi, og’izdan siydik hidi kelishi kabi 
belgilar paydo bo’ladi. 
Yosh hayvonlarda uremik eklampsiya, kayd qilish, buyinning tortib 
qolishi va boshqa belgilar kuzatiladi. 
5. 
Gematologik sindrom
- qonning morfologik, biokimyoviy 
ko’rsatkichlarining o’zgarishi. Asosan qonda uratlar miqdorining oshib 
ketishi kuzatiladi. 
6. Buyrak yetishmovchiligi sindromi - to’pchalarda filtrasiya, 
kanalchalarda reabsorbsiyaning buzilishi, gipostenuriya, poliuriya 
kuzatiladi.
Ayrish tizimi kasalliklari 
qo’yidagicha tasniflanadi:
 
1. Buyrakning kasalliklari: 
1.1.O’tkir diffuz nefrit; 
1.2.Surunkali nefrit;
1.3.Piyelonefrit;
1.4.Nefrozlar;
1.5.Nefroskleroz; 
2. Siydik yullarining kasalliklari:
2.1.Piyelit; 
2.2.Siydik yullarida tosh paydo bo’lishi;
2.3.Urosistit;
2.4.Qovuqning parezi, paralichi va spazmi (sistospazm). 
3. Yirik shoxli hayvonlarning surunkali gematuriyasi. 
 
Buyraklarni rektal tekshirishlar.
To’g’ri ichak tezakdan 
tozalangach ichki palpasiya yo’li bilan amalga oshiriladi. Bunda qo’l 
to’g’ri ichakka chuqurroq tiqiladi. 
Yirik shoxli hayvonlarda chap buyrak 3-5 umurtqalarining tagida 
uzun charviga 10-15 sm uzunlikda osilgan holda joylashadi va juda 

---

85 
harakatchan bo’ladi. Gavdasi kichik sigirlarda ham o’ng buyrakning 
kaudal yuzasigacha qo’l yetishi mumkin. Chunki u oxirgi qovurg’adan 
2-3 bel umurtqalari kundalang o’simtasi tagigacha yetib boradi. Kalta 
charviga mahkam yopishgan holda bo’lib, palpasiya qilinganda juda 
kam harakatchan bo’ladi.
Sog’lom otlarda chap buyrak oxirgi qovurg’a tagidan 3-4 bel 
umurtqalarining kundalang o’simtalari to’g’risigacha yetadi. Shuning 
uchun qo’l buyrakning kaudal yuzasigacha yetishi mumkin. Gavdasi 
kichik otlarda ba’zan medial va lateral yuzalari, buyrak jomi va puls 
berib turuvchi buyrak arteriyasini ham sezish mumkin. 
Cho’chqalarda buyraklar 1-4 bel umurtqalari tagida joylashadi. 
Rektal tekshirilganda silliq yuzali va kam harakatlanuvchi buyraklar 
qo’lga tegadi. 
Qo’y va echkilarda chap buyraklar 4-6 bel umurtqalari kundalang 
o’simtalari tagida, o’ng buyrak 1-3 bel umurtqalari kundalang 
o’simtalari tagida joylashadi. Ularning yuzasi silliq va bosilganda kam 
harakatchan bo’ladi. 
Itlarda chap buyrak och biqinning old burchagida 2-4 bel 
umurtqalari tagida, o’ng buyrak 1-3 bel umurtkalari tagidan kaudal 
yuzasi o’tadi va palpasiyada qisman seziladi. 
Hayvon qanchalik oriq bo’lsa uning buyraklari shuncha 
harakatchan bo’ladi. Paranefrit, gidronefroz, nefroz, amiloidoz va leykoz 
paytlarida buyraklarning kattalashishi, surunkali nefrit, nefrosirroz, 
piyelonefritlarda buyraklarning kichrayishi kuzatiladi.
O’tkir glomerulonefrit, piyelonefrit, paranefrit, tosh paydo 
bo’lishlarida buyrak paypaslanganda og’riq paydo bo’lishi kuzatiladi.