Ушбу «Гистология» маъруза матнлари кафедра =арорига асосан аду ы=ув услубий щайъати томонидан (1999 йил 4 сентябрь) =ылланишга тавсия этилган

Ekologik gistologiya
yashash sharoitining hayvonlar organizmiga ta’siri va ularning 
atrof-muhitga moslashishi bilan bog’liq holda to’qimalarning o’ziga xos rivojlanishi 
hamda tuzilishini o’rganadigan bo’lim.
Хulosa qilib aytganda, gistologiya ko’p hujayrali hayvonlar bilan odam to’qimalarini 
tadqiq qilar ekan, meditsina, biologiya, veterinariya va qishloq xo’jaligi bilan ham 
nazariy, ham amaliy jihatdan bog’liq ravishda ish olib boradi va o’z oldiga quyidagi 
vazifalarni qo’yadi:
1.
Тo’qimalarning strukturasi, funksiyasi va rivojlanish qonuniyatlarini o’rganish;
2.
Hayvonlar va odam organizmining gistologik tuzilishidagi ekologik sharoitga va 
yoshga bog’liq o’zgarishlarni tekshirish;
3.
Hujayra va to’qimalardagi morfogenez jarayon-larini boshqarishda nerv, 
endokrin va immun sistemalarining rolini aniqlashtirish; 
4.
Тurli xil biologik, fizik, ximiyaviy va boshqa omillar ta’siriga hayvon va odam 
organizmi hujayralari hamda to’qimalarining moslashuvini tadqiq qilish;

---

6 
5.
Hujayra va to’qimalarning differensiallanish va regeneratsiyasi qonuniyatlarini 
o’rganish. 
Gistologiyada qo’llaniladigan tadqiqot usullari 
 
Ma’lumki, gistologiya mustaqil fan sifatida rivojlanar ekan, uning asosiy tadqiqot 
ob’ekti bilan tekshirish usullari ham rivojlanib boradi. Gisto- logiyada tadqiqot ob’ekti 
- turli xil sharoitda har xil usullar yordamida tayyorlanadigan gistologik preparatlardir. 
Тekshirish usullariga mikroskopik tadqiqotlar bilan gistoximiyaviy tadqiqotlar, 
radiavtografiya bilan maxsus eksperimental usullar va boshqalar kiradi. 
Mikroskopik tadqiqotlar 
Organizm to’qimalari va organlarining sog’lom holatini, tuzilishini, kasalliklarda 
sodir bo’ladigan patologik-morfologik o’zgarishlarni chuqur va mukammal o’rganish 
uchun, avval ulardan gistologik preparatlar tayyorlanadi. Gistologik preparatlar 
tayyorlash usullari, masalan, sitologiya, embriologiya va patologik anatomiyadagi 
usullar bilan deyarli bir xil. 
Gistologik preparatlar qanday mikroskopda tekshirilishiga qarab yetarli darajada 
yupqa bo’lishi kerak. Masalan, yorug’lik mikroskopida o’rganiladigan preparatlarning 
qalinligi 1 mikrometrdan 50 mikrometrgacha bo’lganda ular nur tutamini oson 
o’tkazadi. Elektron mikroskopda o’rganiladigan prepa-ratlarning qalinligi esa 30 
nanometrdan 60 nano-metrgacha bo’lganda ular elektronlarni bemalol o’tkaza oladigan 
bo’la oladi. Preparatlar tirik to’qimalardan ham, nobud bo’lgan, ya’ni fiksatsiya 
qilingan to’qima-lardan ham tuzilmalar olib tayyorlanishi mumkin. Fiksatsiya deganda, 
tuzilmalarning butunligini saqlab qolish uchun ular aynimasligini chorasini ko’rish 
tushuniladi. Buning uchun organ yoki to’qimadan kesib olingan kesma fiksatorga-spirt, 
formalin, buen eritmasi, og’ir metall tuzlari, fiksatsiyalovchi aralashma kabilarga solib 
qo’yiladi yoki muzlatiladi. Kesmalarni bo’yash deganda esa, kesmadagi ayrim 
tuzilmalarning kontrastligini oshirish uchun ularni turli xil bo’yoqlar bilan bo’yash 
tushiniladi. Bo’yoqlar kislotali va neytral bo’ladi. Har ikkala bo’yoqlar bilan 
bo’yaladiganlari neytrofil tuzilmalar deyiladi. Тayyor preparatlarni maxsus usullar 
bilan bir necha daqiqadan bir necha yillargacha saqlab qo’yish va o’rganish mumkin. 
Gistologik preparatlar, odatda, turli tekshirish-mikroskopiya usullari yordamida 
tadqiq qilinadi. Biologiya laboratoriyalarida aksari yorug’lik mikros-kopidan 
foydalaniladi. Bu mikroskopning 50 dan ortiq markasi bor, ular yo tabiiy yorug’lik 
bilan, yoki sun’iy yorug’lik bilan ishlaydi. 
Hozirgi vaqtda gistologik preparatlarni mikros-kopda ko’rishning eng asosiylari 
ustida qisqacha to’xtalib o’tamiz.